(پُرانی سانجھ ویہارک جُوڑی دا اِک آگُو رشید آپ ورتی پیا سُناوندا اے نویاں سنگیاں نوں)
رشید: سن اٹھاٹھ دا ویلا اے- ٹیک سِنگھ دے ٹوبھے ترَے دیہاڑے بہوں وڈا اِکٹھ ہویائے- سارے مُلک وِچوں کھبی دھڑ دے ساتھی رلے نیں - بنگالوں مولانا بھاشانی وی آئے نیں، اوہناں دی آکھی گھنی پوہی اے خلقت نوں - اِکٹھ مُکے نوں ہفتہ ہو گیا اے- میں گلی چوں پیا لنگھناں سویرے، چھوہر بنٹے پئے کھیڈدے نیں
اِک چھوہر: بھائیا جی گل جیہڑی اوہ دس گیائے بھاشانی، تُسیں تے چسکے ای پئے لیندے او اوہناں کر وی چھڈی جے
رشید: کیہناں؟
دُوجا: ہشت نگر کوئی تھاں اے اوتھے
پہلا: پتہ کرو نا تُسیں، مائی پٹھانی لنگھدی دس گئی اے
رشید: اسیں پرچول کمیٹی دے ممبر چارے تُرت ٹُرے آں، عذرا، صُغرا، ارشد تے میں - اگلے دیہاڑے اپڑے آں ہشت نگر، مِلے آں راہکاں سنگیاں نوں جیہناں وڈیاں خاناں کولوں زمیناں آپنیاں کَھس لئیاں نیں - سانوں اَنّ پانی پچُھیانیں، وت لسی پوائی تے دسیونیں:
جہان خاں: اساں وی ٹوبھے وِچ ای ہاسے پِچھلے ہفتے
میں: سانوں تے کل ای دس پئی اے
سمّے خاں: چِر تے کوئی لگا نہیں - واڈھی کر کے گئے ہاسے- پرتے آں تے جھاڑ دیون توں نانہہ کر چھوڑی اے خاناں نوں - ہُن ویلا ویکھو کتنا لگدائے نانہہ نِبھاون وِچ
میں: سانوں تے مُدتاں ہوئیاں نیں ایہہ گل سوچدیاں، ہویا نہیں ساتھوں
جہان: اساں نویں تے کیتی کوئی نہ
میں: اچھا؟ کدوں کیتی سا جے پہلوں
جہان: چار سو ورھے پہلوں
میں: اکبر بادشاہ دے ویلے
جہان: تہاڈے حساب- ساڈے حساب تے ویلا پِیر روشان دا اے
میں: اوہ حاکم آہے ایتھے اوس ویلے؟
جہان: ساڈیاں دِلاں وِچوں حاکمی محکومی کڈھ چھڈی آہی اوہناں دی کرنی نے- ایہہ نانہہ سانوں چیتے کرائی اوس کرنی
سمّے خاں: اندر تے آہی کِتے دبی بھُلی- جاگ پئی تے نِت نال وسیندی آئی- کلکتّے مِلّاں وِچ کم کریندے آہے نا جد اساں تے مزدُوراں دی اُتھلّوُ سکت دا سُندے آہے، اُتھاں وی ٹوہندی آہی سانوں - اوس ہفتے ٹوبھے وِچ اُٹھی تے آکھیو سُو چلو، میرا ہُن ویلا اے
عذرا: پِیر روشان دی وی دسو نا کون سن
جہان: سمّے خاں آکھیں نا اماں بسّو نوں ٹوبھیوں آئے نی بیلی ساڈے (سمّے خاں گیا اے ولگن پِچھے)
اماں بسّو دسیسن تہانوں پُوری
(سمّے خاں پرتیا اے)
سمّے خاں: آؤ جی
(اسیں سارے اُٹھ کے ولگن پِچھواڑے گئے آں - اسّی پچاسی دی ہوسی مائی بسّو- اُٹھ گلے مِلی اے سانوں چُم کے- اسیں بہہ گئے آں اوہدے ساہمنے)
بسّو: پِیر روشان، پِیر روشن، بایزید، جلندھر شہر جمیا- پیو اکبر دا مصاحب تھی گیا ہئی چروکنا- جدوں اکبر آیائے ساڈے پاسے، تے چُغتہ لشکر چڑھیائے، تدوں کئیں سُکھالے اِتھاؤں اوہدے ادھین تھی گئے- اپنے مال منال دی رکھ وی تھی گئی تے تخت دی نیڑ وی ڈھی گئی- تخت اکبری لہور وِچھ گیا ہا- جلندھر جا وسےکئیں - بایزید دا پیو وی- اوتھے ای جایا بازید- پیار نال بازِید آکھدے آہے سارے، ہولی ہولی ایہو ای پکا ناں ہو گیا، اوہنے آپ وی ایہا ای ورتیا- سومی دا پیو خان دے گھر دی صفائی کریندا ہا باہر دی تے ماں اندرلے گھر دی- سومی باراں ورھیاں دی- ماں دے کم وِچ نال رہندی آہی- بازید دی ماں نوں پسند آہی- اوہنے مسلمان کرا کے کول رکھ گھدی دھی بنا کے، گھر دیاں کماں لئی- سومی بازید نال بہوں پیار کریندی آہی- اوس ہر ویلے سومی کول ای رہنا کھیڈنا- نِکے ہوندیاں توں بازید نے سومی دے ماپیاں دا گھر وی ویکھیا، ہور ماڑے گھر وی، اوہناں دے دکھ سُکھ وی، اپنے گھر دا تے اوہناں دا فرق وی ویکھیا- بازید وڈا ہویا- ہر رنگ دی پڑھائی کرائی پیو نے- بولیاں، حِکمتاں، فلسفے، مذہب، سرکاری بندوبست، قانون تے جنگ دی سِکھلائی- پیو نے سرکاری افسراں سرداراں نال وی ملاونا- اٹھاراں ورھیاں دا ہویا تاں پیو نے اِک دِن کلیاں بہا کے گل کیتی
(جلندھر- بستی وِچ خان حویلی دا بالا خانہ)
خان: بایزید خان ہُن ویلا آ گیا اے- میں فیصلہ کر لیا اے تینوں لہور دربار وِچ بھیجن دا- اوتھے تینوں شاہی بندوبستیاں وِچ مقرر کر دِتا جاسی- شاہی مُہِماں وِچ وی بھیجیا جاسی- وقت نال تیری سمجھ نوں شہنشاہ دی پرتیت مِلسی تے تیرا درجہ ودھدا جاسی…… کیا پیا سوچنا ایں
بازید: بابا ایس کم وِچ دِل نہیں میرا
خان: تاں کِس کم وِچ دِل ای
بازید: میں تے عام لوکاں وِچ رہنا چاہوناں - برابری دا جِیون جِیوناں چاہوندا اے دِل
خان: برابری ہی مِلسی تینوں اُمراء نال، منصب داراں نال، سالاراں نال
بازید: ماڑیاں نال برابری لوڑدا اے دِل تے
خان: سوچ لے (خان اُٹھ کے چلا گیا اے اندر خانم کول)
خانم: کیہ گل اے، غُصے وِچ لگدے او؟
خان: نہیں، میں فیصلہ کر لیا اے
خانم: کیہ
خان: ایہہ بازید ہُن میرے نال نہیں رہ سکدا
خانم: کیوں، کیہ ہویائے
خان: میں اوہنوں دسیائے لہور دربار وِچ جگہ بناون دا- اپنی تربیت نال، فرمانبرداری نال- اوہ کُجھ ہور متا پکائی بیٹھائے- مینوں اوہدے وِچوں نابری دی بو پئی آوندی اے
خانم: کچی جوانی- ایہہ ویلا ای اجیہا اے- چھوہر ساڈے کوئی کتابی ٹِیچا دِل وِچ دھار بہندے نیں اوسے وِچ ای مست- ویلے نال آپے سمجھ آ ویندی اے دُنیا دی تے مستی دی چُھٹی ہو ویندی اے
خان: سمجھ آوسی جدوں آوسی- میرا فیصلہ تے ایہو ای اے
خانم: اوہنوں مامے کول گھل دیو سومی نال
خان: اوسے چُوہڑی تے اوہنوں خراب کیتائے
خانم: اوہ وِچوں سیانی اے، ساری گل سمجھا کے پرتا لیاسی
خان: کر جو کرنا ای میں تے ہُن اوہنوں مِل نہیں سکدا
(چلا گیائے- ماں اُٹھ بازید کول آ گئی اے، اوہنوں پیار کریندی اے)
خانم: بازی جی تُسیں مامے کول رہ لؤ کُجھ چِر
بایزید: ٹھیک اے اماں، باوا جی جو وِڈی بیٹھے نیں اوہ تے میں کرنا کوئی نہیں
خانم: جو دِل کریندائے جاؤ اُتھاں تے کرو- سومی نال اے تہاڈے، نھا دھو لؤ تے ٹُرو
بسّو: مامے دے کُھلے گھر وِچ بازید تے سومی نوں رہن دی تھاں وی مِل گئی- مامے اپنی دِھی دا ویاہ وی کر دِتائے بازید نال- اوہ بالاں نوں پڑھاون دا کم کرن لگ پیا- مامے ایس کم جوگی وکھری تھاں وی بنوا دِتی اوہنوں - بالاں تے آونا، کُجھ وڈکیاں وی ویہل کڈھ کے آ وینا- سومی گھر دے کم نال ایس سکول دا وی سارا کریندی اے- پڑھاون وِچ وی ہتھ پواندی اے- اوہنوں ویکھ ہور وی کوئی کوئی آون لگ پئی ماں دِھی بھین بھرجائی-
(کُھلی جاء- ادھ چھتیا ویڑھا- وِچ گھتیرا، بال جنے جنیاں بازید تے سومی نال بیٹھے نیں)
بازید: نہ پِیر اے کوئی نہ مُدرس مُنشی مُفتی، رل سِکھنا اے ساریاں - اِک گاون کِسے دا جوڑیا چیتے آوندا اے، سُنیئے؟ جے آکھو تاں؟
اِک بال: سُناؤ
بازید: پہلوں تُسیں تے سُناؤ نا جیہڑایاد جے
بال: (جھکدا اجھکدا گاون لگ پیا اے)
واء پئی دسدی اے
وسنا اے اج مِینہہ،
ساون مِینہہ ہویا
وسیا رات کریسی وتر دِینہہ
بسّو: ہور وی رلے نیں بال بالڑِیاں - اِک دو وڈکے وی، بازید تے سومی وی- سبھناں واج لائی اے- چُپ نیں دو ساتھی
اوہ اِک دُوجے نال: پڑھائی دا سُن کے آئے آں، ایتھے گاون ہوون لگ پیائے- چلنے آں - (دوئے اُٹھے نیں)
بازید: بہو نا- تُسیں لِکھ کے واچ سُناؤ نا جو سُنیا جے، لِکھ کے دسو وِچ کیہ اے- جے آکھو تے تہاڈے نال اسیں وی سارے ایہا کرینے آں - (کاگت قلماں وِچ دھریندا اے- کُجھ چا گِھندے نیں)
اِک جنی: لِکھن آوندا ہووے تاں کرئیے
بازید: کیہ کرئیے ہُن؟
اِک بئی جنی: جیہنوں آوندا ہووے اوہ لِکھے- جیہنوں نہیں آؤندا اوہ کول بہہ نقل کر کر سِکھ گِھنے
بازید: چلو ایہا کرینے آں (سارے لِکھن دے کم لگ گئے نیں)
اِک جنی: نقل کریندیاں پتہ لگ ویسی نہ کیہڑے حرف جُڑے نیں تے کیہڑی واج اوہناں دی بندی اے جُڑیاں
بازید: ہاں ایویں ٹھیک اے اِک دُوجے نوں پچُھ دس کے
بسّو: ترے مہینے دی ایہہ رل بہنی ودھدی گئی اے- سارے ای وڈکے سنے ٹبراں دے آون لگ پئے نیں - پڑھن پڑھاون دا کم وی سارے کریندے نیں رل کے- ہور وی واہ ورتن دی صلاح اِتھائیں ہوون لگ پئی اے- ہِک دیہاڑے ایہہ بہنی جُٹی بیٹھی اے- دُوروں دگڑ دگڑ دا واج- ترے وڈیرے اُٹھے نیں
بازید: ایہہ کون نیں
وڈیرا: سِیری ساڈے، آؤ وئی
(پنج جنے اُٹھ ٹُر گئے نیں)
بازید: کاہدے سِیری نیں ایہہ، کون نیں؟
ہِک جنی:اکبر دے لشکری
بازید: دھاوا اے؟
بئی جنی:دھاوے تے چروکنے ہو ہوا گئے، ہُن تے ساڈی فصل وِچوں اپنی چھماہی گِھنن آئے نیں
بازید: فصل ساڈی تے وِچ ایہناں دی چھماہی؟
ہِک جنا:وڈیریاں منّی جیویں
بازید: وڈیریاں اپنی واہی وِچوں؟
جنا: واہی تے ساڈی ہوندی اے- اوہناں دی تے ہوئی وڈیر
بازید: سو وڈیر دا عِوضانہ ہوئی نا چھماہی- وڈیر دا کم؟
جنی: اکبر نال سودا
ہِک مدرس: سَو کم ہوندے نیں شاہی حکومت نال- ایہناں پچُھاں دساں نال پاڑ پے ویندے نیں، ہزاراں ورھیاں دی رِیت دے جوڑ ترُٹن لگ پوندے نیں، دُشمناں لئی اَوسر بن ویندا اے، تُساں تے سیانیاں دے سیانے او بازید خان
بازید: کرنہار ہور، چھماہی دیونہار ہور، گِھنن ہار ہور- ایہہ پاڑ مینڈا پایا اے اُستاد جی؟
جنی: پاڑ تے وڈیریاں پاتا- کرنی چھوڑ وڈیر سانبھی جیہناں -
مُدرس: مینوں تے تیرا پایا جاپدا اے- گل مرداں دی تُوں وِچ دھگانے بیانو بنی بیٹھی ایں وچولی
بئی جنی:تے مرد عورت دا پاڑ متے مینڈا پایا اے میاں جی
مُدرس: اوہ تے کُل والی دا، کنتاں دے کنت دا آپ رکھایا ہویا
جنی: اوہناں دا پایا نہ ہووے میاں جی جیہڑے کُل والی دے بیانی ہوئے بیٹھے نیں
مُدرس: چلیئے بھئی، کوئی سخت گل مُونہوں نِکل ونجے- (ٹُر گیا)
جنا: سخت گلاں ایہناں مسیتے ونج کرنیاں نیں وڈیریاں نال- وت فتوے وی آونے نیں
بازید: تے اساں کیہ کرنائے
جنا: اساں واہی اپنی اپنے کول ای رکھنی اے
بازید: ہر اِک دی وکھو وکھ آپو اپنے کول؟
جنی: نہیں اوہدے نال تے گھر چل ای نہیں سکدے، ہِک بئی کنوں گِھنن ڈیون تاں ساڈی ورتوں ہوئی مُڈھوں
بازید: جے ایہو ورتن ہے اساڈی تے ول اساں ایہنوں پکّا کیویں کرنائے؟
جنی: وڈیریاں تے ایہہ ورتن پِچھانہہ کر چھوڑی آہی- اساں مُڑ نویں کریساں رل کے
سومی: دُھروں ایہا ورتارا اے- ایہہ لنگر، سدا ورت
جنی: وڈیرے پِیر بن گئے جدوں، اوہناں شاہی ٹھپے لوا کے لنگر وی اپنے ناویں لوا لئے اپنے اصل دھگان دا اوہلا کرن لئی- اساں چُھڈا لیاؤنے نیں
جنا: وڈیریاں رل کے دھاوے ساڈے تے کرنے نیں
بازید: اساں لڑائی وِچ پہل تے نہیں نا کرنی- پر سُونہہ سانوں رکھنی پوسی اوہناں دی پہل تیاری دی
جنا: اوہ تیاری اساں سِرے چڑھن نہیں دینی
جنا: ول اکبر دی فوج آونی اے
جنی: ساڈی تیاری اوہدے لئی وی- سدا ورت آپ تیاری اے
بسّو: سدا ورت چل پیا، پہلوں بازید دے ڈیرے- جنیاں جنے رلے پکاون کھاون دے کم وِچ- سومی دی چُپیتی کرنی سدا ورت دا رنگ بن گئی، تھاؤں تھائیں گل ہُلّی، نواں ورتارا عام تھی گیا پر نواں کِسے نوں نہ جاپیا- اکبریاں لئی وڈی بھسوڑی بن گئی- نویاں پواڑیاں دے آہر چھیڑے گئے- شاہی لشکر دیاں واہراں چڑھیاں - اگوں خلق دی ٹَھل کِتے سپھل تھئی کِتے نہ تھئی- پر نویں سوچ دی پوہ ڈونگھیری ہوندی گئی- جِتھے کِتے وی دھاوا ہونا بازید اوتھے تُرت اپڑنا- ساتھیاں پیار نال اوہدے کئیں ناں دھرے، پیر روشان وی- پر اوہنے آکھنا سانجھی کرت رُشنائی اے سانوں - میں کوئی پِیر نہیں
(اخوند درویزا دا ڈیرا- وڈے عالم گِنیندے نیں آپ، روحانی پیشوا وی- اِک پُرانا وڈیرا حاضر ہویائے- اوس گوڈیاں پرنے ہو کے اخوند دا ہتھ چُمیائے تے اکھیاں نوں لایائے)
اخوند: کیہ حال اے محفوظ خان
محفوظ: سرکار دے ساہمنے ای ہے جو حال پیا تھیندا اے- ایس شخص نے سارا نظام اُدھیڑ کے صدیاں دی روایت تباہ کر چھوڑی اے- نہ کوئی ہدایت کار نہ ناظم- واہک اپنی واہی دے پُورے مالک، شاہی حصہ دین توں اِنکاری- اسیں بے اختیار
اخوند: کیہ جادُو اے ایس شخص کول
محفوظ: سرکار تُساں ای جانُو ہوسو- اساں تے ایہو ویہنے آں پئے، شاہی پربندھ دا اوہ نابر، قبیلے دی رِیت دا وی، دِین دا وی- عورت آزاد اے اصلوں، مرد دا کوئی اختیار نہیں
اخوند: محفوظ خان زیادہ دیر ایہہ تباہ کاری نہیں چل سکدی- شاہی لشکر دا دخل تے شروع اے، تُسیں اوہناں دیاں تمام ضروریات پوریاں کرو، کوئی کسر نہ رہے
محفوظ: سانوں تہاڈی نِگاہ دی لوڑ اے سرکار- پُورے علاقے وِچ اوہدے کم دا چرچا اے- اوہدا ناں ہُن پیرِ روشن اے
اخوند: پیرِ تارِیک ہے اوہ دراصل
محفوظ: سُبحان اللہ- مبارک ہے سرکار دی زبان
اخوند: سبھ مدرسیاں نوں ہدایت پونہچ چُکی اے، ایس تاریکی دا اثر زائل کرن دی- تُسیں اوہناں نال رابطے وِچ رہو
محفوظ: اسیں حاضر آں ہر طرحاں، سرکار
اخوند: محفوظ خان، ایہہ تاریکی عورتاں وِچ کیویں اثر انداز ہوئی اتنی تیزی نال
محفوظ: اوہدے ڈیرے تے عورتاں ای ویندیاں نیں مرد تے وِرلا وِرلا ای ہوندا اے- اوہناں وِچ گل چلائی ودھائی اوہنے اپنی ساتھن راہیں
اخوند: اپنی بیوی راہیں؟
محفوظ: نہیں سرکار- اوہ اِک چُوہڑی اے- اوس پالیا ہا ایہنوں - ہُن وی اوہا ای صلاح کار اے ایہدی- سومی ناں اے اوہدا
اخوند: مسلمان نہیں ہوئی اوہ؟
محفوظ: (ہسیا اے) ہوئی ہوندی تے صلاح کاری کیویں کریندی سرکار
اخوند: (ہس کے) محفوظ خاں صاحب- ایس صلاح کاری نوں محفوظ ای نہ رکھو نا اپنے اندر ای- عام کرو- مدرساں تے خطیباں نوں وی گواہیاں بھجواؤ ایس رِشتے دِیاں
محفوظ: جیویں حُکم اے سرکار اونویں ای ہوسی
(بازید دے ڈیرے)
سومی: اج بازید تے گیا اے وانڈھے کم تے- وانڈھ گوانڈھ ای ہوئی، دو کوہ ہووے سَو کوہ ہووے- اج جنے چار ای نیں یار پُرانے- جنِیاں ای ویڑھا بھر لیا اے
جنی: دھاوے تھیندے نیں پئے- ایہہ گھڑی اساں اِتھاں ہاں، اگلی ہتھ ہتھیار کر اسانوں کِتھے کھڑے- تہاڈی گل ساڈی سار اے، کرو
سومی: کرنی آوندی ہووے تے کراں
جنی: تُساں چُپ بھنڈارا ہو- اسانوں ہر اِک نوں کرنی تہاڈی نے رل کرن دی جاگ ورتائی اے
سومی: چلو اج روشن پِیر دے دینہہ وِچوں اساں گُھٹ اندھارا بھرئیے
(اُٹھ جُھمر جھوئیا اے- جنِیاں سارِیاں رلیاں نیں، جنے وی چارے، سومی نال رل گاوندیاں نیں)
آئیاں
دُھونی دُھکھا گئیاں،
بھانبڑ کِسے کیہ کرنائے
جیہنوں جِتنی لوڑ بنے
دُھکدی چوں چِننگ لوا لئے
کچ پکا لئے
سِلھ سُکا لئے
مُکے ہتھاں دا سِیت سنکوچ،
آئیاں، جاگاں لا گئیاں
چکھ لئے جیہنوں پوہے
اندر باہر وٹا کے ہوروں اصل ہوون دی لوچ،
کِدھرے گئیاں تاں نہیں
لنگھ لنگھ سَردل چیت اچیتی
پھیرا پاوندیاں نیں
تانگھ ہے جیہنوں انگ مِلا لئے
(سبھ گھتیرے وِچ بہہ گئیاں نیں)
جنا: اَوسر نہیں بندا پچُھن دا- پیر روشن نال تہاڈا سانگا کیویں بنیا
سومی: میں چُوہڑ پنڈورے جائی، جات اچھوت- خاناں دے گھر جلندھر شہر دی بستی وِچ کم کریندی آہی ماں میری وی- ایہہ اوس گھر دا جایا میری جھولی پلیا- ہُن کوئی پچُھدا اے پیو اے تینڈا؟ کوئی پچُھدا اے پُتر ای؟ کوئی کونت کوئی یار وی گِندا اے- سانگا تے قُدرتوں ہِکا ای اے- ایہہ سارے رنگ بدرنگ نیں اوہدے، بے رنگ دے
جنا: تہاڈا ویاہ تے کِتے نہیں ہویا؟
سومی: (ہسی اے) ویاہ کیا ہے؟ ہوئے نیں جیہناں دے خورے کیہ آکھدیاں نیں اوہنوں - مینوں تے گلکڑی جاپدی اے
جنی: جپھّی؟
سومی: جپھّا- آہو، گلکڑی- (نِرت سینتر) گل دی کڑی نالے کال گھڑی
جنی: ہاں کال گھڑی، آہا کال گھڑی
[ ساریاں دھمالے رلیاں نیں - ہور وی باہروں آئیاں رلدیاں گئیاں نیں ]
سومی: آیا ساون لگی جھڑی
سبھ: کال گھڑی آہا کال گھڑی
بسّو: اخوند درویزا تے ہور عالماں ہر رنگ دا تروڑ کیتا پر جِتھے جِتھے ایس روشنی دی چِھٹ پئی اوتھے مُڑ ہنیرا نہ تھیا
ارشد: چار سو ورھے پُرانی وار- ہُن تے کہانی کر کے ای سُندیاں ہوسن عورتاں
بسّو: (ہسّی اے) اِک عورت ای تہانوں سُناؤندی اے پئی کہ نہیں، چار سو ورھے پُرانی تے نہیں اوہدے لئی، ہر گھڑی نویں کرینی پوندی اے اوہنوں
عذرا: سانوں وی
صُغرا: ہر گھڑی
بسّو: سومِیاں نوں مِلدیاں ہوسو
(صُغرا تے عذرا اِکدوجی ول ویہندیاں نیں، مُڑ ساتھیاں ول)
عذرا: سچی گل اے اماں بسّو ایہہ پاسا کمزور اے ساڈے کم دا
بسّو: (ہسی اے) تُرت ہو جاسی پکّا- آپوں سومِیاں ہوون دی دیر اے