فرید بھنڈار

تُوہِیوں ہیں میں ناہیں وے سجنا

تُوہِیوں ہیں میں ناہیں (رہاؤ)

کھولے دے پرچھاویں وانگوں گھوم رِہا من ماہِیں

جاں بولاں تُوں نالے بولیں چُپ کراں من ناہِیں

جاں سَوواں تاں نالے سوویں جاں ٹُراں تاں راہِیں

بُلھا شوہ گھر آیا میرے جِندڑی گھول گھمائِیں

انور علی رہتکی دے جوڑے پراگے ''قانون عشق عرف حلوائے پنجاب'' وِچ کافی دا رہاؤ اِنج چھپیا:

تُوں نہیوں ہیں میں ناہیں وے سجنا

''قانونِ عشق'' 1898 وِچ جوڑی گئی (ایہہ گل مولا بخش کُشتہ دی کتاب ''پنجابی شاعراں دا تذکرہ''وِچ ہے)- چھاپہ خانیاں دا وڈا کم تے اوس ویلے اُردُو فارسی کتاباں چھاپن ای ہا- (جیویں ہُن اُردُو انگریزی چھاپن ہے)- لہور وِچ ایہہ کم اُنھویں صدی دے انتلے تریہاں چالیہاں ورھیاں وِچ ٹُریا- پنجابی جوڑ دی لوک منگ جاچ کے کُجھ چھاپکاں دا مہاڑ ایس پاسے وی ہویا- فارسی لِپی جیہڑی کُجھ گھاٹیاں وادھیاں نال اُردُو لِپی بنی اوہدے وِچ ای پنجابی لِکھتاں وی چھپن لگ پئیاں - پر لوک بولی نُوں اُردُو لِپی وِچ لاہون دے بدھے ٹُھک تے آہے کوئی نہ اوس ویلے- سو لِکھائی کاتباں اوویں پئی کیتی جیویں اوہناں نُوں ٹھیک جاپیا- بولاں دِیاں واجاں نُوں آپو اپنی سُوجھ سِر لفظاں وِچ اُتاریا اوہناں - انور علی دے پراگے والے رہاؤ وِچ ''تُوں نہیوں ہیں'' ''تُونہِیوں ہیں'' لِکھن دا جتن ہے- پر نہیوں دے ن اُتے جزم نہ پئی- کاتب ہوراں ''تو'' دے اگے نُون غُنّہ دھر دِتا- ہُن ایس چھپی نُوں کوئی ''توں نہیں اوں''سمجھ پڑھے تے اوہدا کیہ دوس- انور علی نے کافی ہیٹھ جیہڑا ویروا کیتا اوہدے وِچ صاف دسیا اے جو رہاؤ دے بول تُونہِیوں (تُوں ہی اوں) نیں:

تُو ہی، باوجود مطلق صرف جِس کو کہیں اور جِس کے عام ظہور میں صفات افعال اور آثار ہیں، وہ تُو ہی ہے میں نہیں ہُوں …… یعنی میری ہستی فی الواقع نہیں ہے، ہستی جِس کو کہیں وہ تیری ہی ہے-

وِیہویں صدی دے ساٹھے وِچ پنجابی ادبی اکیڈیمی بنی تے فقیر محمد فقیر ہوریں اوہدے واسطے بُلھے شاہی کافیاں دا پراگہ جوڑن بیٹھے تاں انور علی دے کم نے اوہناں نُوں سبھ توں ودھ پرتِیتیا- سو اوہناں قانونِ عشق وِچ چھپے رہاؤ نُوں سگواں اُتار گِھدا- ''ہیں'' لفظ وادُھو جاپیونیں، اوہ کڈھ چھوڑیا- رہاؤ ''تُوں نہیوں، میں ناہیں وے سجنا''ہو کافی دے سِر تے بہہ گیا- تُوں نہیں تے میں وی نہیں - تُوں ہوویں تاں میں ہاں - میرے ہوون واسطے ضروری اے تیرا ہوون- (ایس گل دے اوہلے تُوں دی ناہی وی لُک سکدی اے)-

''تُونہیوں ہیں میں ناہِیں''وِچ تُوں ای سچ اے، اصل حقیقت، جو ہے- ایہہ''میں'' دی اصلوں ناہی اے- تُوں کُل ہوند اے- ہر ہوند ایس کُل ہوند دا ای رنگ اے، ایہنوں منن مانن- ایہا اِکائی اے، ہر دی ہر نال سانجھ- ایہا تت ہے جیون دا- واء بھا مِٹی پانی دی کرنی ہی ساردی اے ہوون- کوئی ہوند وکھری کیویں ہو سکدی اے اِکائیوں - ہونداں دا وکھرپ تے بھرم اے، جیہڑا دعوا بندا اے میں دا- دعوا ای نہیں، جد تائیں کِسے نہ کِسے رنگ وِچ میں دا ہوکا نہ بنے اوہ پُگدا نہیں -

وسوں دی میل بندی وچوں اُسریا اے ایہہ بھرم- جدوں جیوکا لوڑوں ودھ اُپجن لگ پیا، کرنہار تے سانبھنہار دی ونڈ پئی تاں ویلے نال سانبھنہار کرنہاراں دی کیتی مَلّ کے اوہناں اُتے بھارُو ہو گئے، مَلّ تے حاکمی نُوں اوہناں اپنا تت جاتا تے ہِین دبیل ہوون نُوں کرنہاراں دا تت- تت دے وکھریویں دا بھرم اُسردا گیا تے کرنی دے وکھریویں نُوں چھاپدا ساجدا سواردا گیا- بھرماں دی گھنی ونگی کیری ایہنے منس دے چِت چیتے وِچ-

مَلّ ویہار دا مُول ایہہ بھرم ای ہے- مَلّ ویہار دی وار ایس بھرم دی وار ہے- نواں جمیا جی جیویں اُگھڑدا اے مَلّ ویہار وِچ تے اوہنوں اپنا وکھرپ سہی تِھیندا اے تاں اپنے نہ ہوون دا وگوچا چمبڑدا اے اوہنوں - سار ہو ویندی اے اوہنوں جو ایس ویہاریں مَلّ ای ہوون اے- سو اوہ مَلّ دی تانگھ وِچ جُپ جاندا اے- پر ایہہ تانگھ پُوری نہیں ہوندی، ودھدی مَلّ نال ہور ودھدی اے تے جَھس بن ویندی اے مَلّن دا-

کافی دا انترا ویکھئے پہلا:

کھولے دے پرچھاویں وانگوں گُھوم رِہا من ماہِیں

جد مَلّاں کھولے ہو گئیاں، جیہڑیاں اوہ ہین ای اصلوں - محل ماڑیاں حویلیاں کھنڈر تھئے تے اوہناں دے مَلّن ہار وی پرچھاویں ہو گئے- جیویں جیوندے سریر اوہناں دے مَلاں وِچ گُھمدے آہے- تیویں ہُن اوہناں دے پرچھاویں کھولیاں دے مالک ہو پئے گُھمدے نیں - گُھمن گُھمر ہے، گُھمن گھیر، کپّر- جیون دا دریا مل ہاراں لئی وگدا ویہن نہیں رہندا، کپّر تھی اوہناں نُوں گھیر گھمائی آوندا اے ایس پکڑ وِچ-

یا انج آکھو مَلّ ہاراں دا جِیون جِیون ہے نہیں ایہہ پرچھاواں ہو کھولیاں وِچ گُھمن اے- کافی ایہا پئی دسیندی اے جو منس من چِرکالاں توں مَلّ دے اُسارے وکھرپ دے کھولے وِچ پرچھاواں بن پیا گُھمیا- جِس دم اِکائی دی سانجھ سہی تھئی اوہ آپ کُل تھی گیا، بے قید-

کافی سُجھیندی اے جو اِکائی دی سانجھ ہی اصل جیون ہے- ایہہ جیون نواں ویہار منگدا اے، نویں واہ ورتن والا جیہڑا مَلّ ویہار دا اُلٹاء ہے- من دی نویں واپر ایس اُلٹاء دے آہر وِچ جُٹن پاروں ای واپری اے- ہُن ہر کم وِچ، جیون دے ہر رنگ وِچ سانجھ ای سہی پئی تھیندی اے- بولن سَوون ٹُرن سبھ ہر سانجھ دے رنگ نیں -

کھولے دے پرچھاویں والی رمز کافی نے گھڑی نہیں، ایہہ لوک چِتار دی گھاڑ اے پُرانی- کافی نے ایہہ رمز پڑھا کے لوک مام وِچ اُتاریا اے سانوں -