فرید بھنڈار

پہلی جھاکی

ملک جھرال: آہندے رہندے او

کوئی گِدڑ سِنگی مینڈے1 کول نہیں،

ہے کِیہدے کول

ایہہ وی تے دسیا کرو نا،

پچُھ ایہہ اندر رڑکدی رہندی اے

میاں سغالت: پچُھ تُہاڈی دِیاں ملک جھرال جی

لگدائے لتاں چار تے ہے نیں لمیاں،

پر پُوچھل2 کوئی نہیں،

جے ہوندی تے پہلوں پچُھدے ایہہ تُسیں

گِدڑ سِنگی ہوندی کیہ ہے

ملک جھرال: چلو، لَتھّی پُوچھل جوڑ دِتی جے آپے،

میاں سُغالت، دس چھڈو ہُن

میاں سغالت: رُومی ٹوپی پاوندے او نا،

ایہہ، لاہ کے جیہڑی

میز تے رکھی ہوئی جے،

وڈیاں دا ویلا تے پگّاں طُرّے داراں 3 دا ہوندا ہا،

یا پرنیاں 4 دا،

انگریز آ گئے نا جِس ویلے،

تے مُلک تے قبضہ کر کے بہہ گئے،

نہ، انگریز آکھنا ٹھیک نہیں،

انگریزی مَل وان5 آکھو،

اوہ آئے جِس ویلے

تے پگّاں طُرّے داراں والے بَوہتے

اوہناں اگے ہتھ جوڑ کھلو گئے،

اوس ویلے تُہاڈے ورگیاں چار جِیاں

پگّاں لاہ کے

تُرکی رُومی ٹوپیاں

سِراں تے دھر لئیاں، لاکھی6 رنگیاں،

سُکھالیاں سِراں دِیاں ٹوپِیاں اُتوں لمکنے

سنگھنے کالے پھُمن7،

ماڑیاں سِراں تے جیہڑیاں پئیاں

لنڈیوں 8 لئیاں

اوہناں دے پھُمن لنڈے وِچ ای

لہہ کے وکھرے وِک گئے آہے،

اُتے رہ گئیاں ہوندیاں آہیاں

نِکیاں نِکیاں ڈوڈڑِیاں 9

کھیڑ10 اوہناں دی ماڑیاں سِراں وِچ

سَدھر11 بن کے ٹِکی رہنی

ملک جھرال: ہاں، ہُن ہوئی اے سار گِدڑ سِنگی دی،

پر نہیں میاں سغالت صاحب

ایہہ تے دسیا کوئی نہیں تُساں

گِدڑ نمانا وِچ کیوں آ ڈُھکیا اے

اوہ تے سُنیا اے سبھ تِھیں ودھ

ڈرپوک جناور اے

میاں سغالت: اوہ لؤ،

آؤ نا شیخ شمیک صاحب

چِڑیا گھراں وِچ لمّی سروس12 کر

رِٹائر ہوئے او

دسّو ساڈے ملک جھرال صاحب نُوں

گِدڑ سِنگی کیہ شے اے

تے کم اوہدا کیہ ہوندا اے

شیخ شمیک: ٹھیک اے میاں جی،

پچُھیا وی تُساں مینوں گِدڑ جان کے ای اے

ملک جھرال: توبہ، شیخ جی

تُساں تے شیراں نُوں

پِنجریاں وِچ ڈکن13 دا کم کیتا اے ساری عُمر

شیخ شمیک: اساں تے سوٹی پھڑ

دو واری دینہہ14 وِچ پھیرا پاوندے آئے آں

جے کوئی افسر وڈا دَورے تے آ جاوے

تاں سمجھ گِھنو15 ترَے16 واری،

پِنجرے کھولن مِیٹن17 دا کم تے

ہیٹھلے ورکر کریندے نیں،

اوہناں کول وی گِدڑ سِنگی ہوندی اے

اپنیاں یاراں نُوں مُفت وکھال کے چِڑیا گھر

اوہناں کولوں کم کڈھاون دی

(اُٹھ کے بُوہا لاہ کے واج ماریوس)

تُرابیا…… اندر آویں نا اِک مِنٹ لئی

ترابا: (اندر آ کے) حُکم سرکار

شیخ شمیک: دس نا ساڈے ملک صاحب تے میاں صاحب نُوں،

گِدڑ سِنگی ہوندی کیہ اے،

تے کم کیہ کریندی اے

تُرابا: تُہاڈے نالوں ودھ پتہ سرکار کیہنوں ہونا اے، اساں تے حُکم دے بدّھے18 آں، گِدڑ

شیخ شمیک: ہاں، اصل پتہ تے گِدڑاں نُوں ای اے نا، کر گل

تُرابا: گِدڑاں دے سِنگ تے ہوندے نہیں سرکار، سِراں تے اوہناں دے نِکی جیہی اِک اِنچی19 ہڈی ہوندی اے، اوہنوں آہندے نیں گِدڑ سِنگی، گِدڑ تے سبھ توں ودھ ڈراکل20 جناور21 اے- ذرا جیہی دھمک22 نال ای دبک23 کے بہہ جاندا اے- شیراں چِتریاں 24 ہاتھیاں نُوں وی اوہدے سِر تے لگی سِنگی دا دھیان ہر دم رہندا اے، ایہدا وساہ25 نہیں، کولوں لنگھدا چوبھ نہ جاوے سانُوں، ایہو مشہوری بنی اے گِدڑ سِنگی دی، ایہہ اَدِسنی26 گُجھی27 کُنجی بھرے خزانے کھول اگے دھریندی اے اوہدے جیہدے کول ہووے

ملک جھرال: بہوں سیانا تُرابا اے

تُہاڈا شیخ صاحب

میاں سغالت: بہوں، جیویں،

شیخ شمیک: سُن لئی جے تُراب دِین جی

تُرابا: کن مینڈے وجّے28 تے نہیں ہوئے سرکار، تُرابے توں سانُوں سرکار دی دان کیتی گِدڑ سِنگی نے تُراب دِین جی کر دِتا اے

دُوجی جھاکی

[تُرابا باہر ونج29 کافی مادھو لال حُسین دی گاوندا اے جلّھی30 کھیڈدا، لوک دوالے31 اِکٹھے ہوئے نیں]

تُرابا: جاں جِیویں تاں ڈردا رہو،

باندر بازی32 کرے بزاری33،

سہل34 نہیں اِتھ35 لاون یاری،

رہ وو اڑک36 وچھیرا37 ناری38

کڈھ نہ گردن سِدھا ہو،

نینہی39 سِر تے ناؤں دھراون

بَلدی آتش40 نُوں ہتھ پاون

آہِیں 41 کڈھن کُوک42 سُناون

گل نہ تینوں بندی43 وو،

ویکھو نا بھراؤ

ایس کافی وِچ ٹاکرا44 ہویا اے ویہاری ملواناں دا تے عاشقاں دا- ڈر تے لالچ دے بدّھے ملوان ایس ویہار وِچ ای جِیوں سکدے نیں - عاشق ایہنوں مُڈھوں پٹ کے نواں وسیب45 وساون دے سِرڑی46 نیں، اوہناں دی لہر جاگو47 دی رات مناوندی اے

سو جانے جِن آپے لائی

ویکھو اوہ جھانجھی48 آئی

لؤ بھراؤ، میں ہُن چلناں

اِک (دُوالیوں): کِتھے؟

تُرابا: کافی جیہڑی تُساں سُنی اے ایہہ ہے مادھو لال حُسین سرکار دی-

آپ شامِیں شہر دِیاں مِتھیاں 49 تھاواں تے پھیرا پاؤندے آہے تے لوک نُوں جوڑی کافی نچ گا سُناوندے آہے، تھاؤں تھائیں جنیاں 50 جنِیاں 51 نال رل وَینا تے گھنی52 رَونق لگنی- اِک واری وی جیہنے سُنی رل گاونی، اوہدی ہوند53 حُسینی ہو جاونی،

آؤنائے تے آ جاؤ نال مینڈے

(سارا اِکٹھ نال ٹُر پیا اے)

جھاکی 3

[تُراب سنگِیاں 54 نال گاوندا نچدا درج55 محلے آیا اے- کم مُکا کے پرتن56 لگا اے- شُنیوَر بائیاں چوِیاں دی اگیرے ہوئی اے]

شُنیوَر: تُرابُو میں اِک گل کرنی ہئی جے دو پل بہویں تے

تُراب: کر جِنا چِر وی جی تیرا کردا اے شُنیوَر

(تُراب نُوں اپنے گھر لے گئی اے)

شُنیوَر: بہویں نا گھڑی- اج ٹُکّر57 کھوال58 ٹورنا ای مَیں

تُراب: تیرے کول بَیسن59 ای جِیوکا اے شُنِیور

شُنیوَر: کم تے تُوں کرینا ایں چِڑیا گھر وِچ- ایہہ گاون دی لگن تینوں کِیویں لگ گئی؟

تُراب: پیو میرا لُہاراں دے کرخانے کم کریندا ہا- مینوں پڑھنے پایوس، تے اِک دِن پچُھدا اے،

تُوں پڑھائی کیہ کرنی ایں، تینوں تے گاون دا جِن چمبڑیا رہندا اے ہر ویلے- ہا کیہ پیا گاوندا ہائیں،

میں سُنایا:

نہ تُوں عام تے نہ میں خاص

نہ تُوں فیل تے نہ میں پاس،

پِیو آہندا اے، دُر، سَوَا ستیاناس-

چنڈ پئی مینوں کراری-

میں روندا گھروں نِکل کے ماسی تاج دے ویڑھے جا وڑیا- جو ہوئی سُنائی اوہنوں ساری-

سُن کے ماسی آکھیا،

تُراب تُوں ایتھے ای رہو ہُن-

ماسی تاج پیو میرے نال گل کر لئی

اوہنے آکھیا، آہو، رکھ تُوں تاجِیئے، میں تے تھک گیاں سانبھدا ایہنوں -

لؤ جی، چار جماتاں ماسی تاج دے گھر رہ کے میں کِیتیاں - اوہ چِڑیا گھر دے وڈے افسر دے گھر بھانڈے مانجدی ہئی، اوہنے ماپیاں میریاں نال صلاح کر کے مینوں چِڑیا گھر وِچ نوکر کرا دِتا- میں پکھواں 60 نُوں دانا پاؤنا، پِنجرے اوہناں دے صاف سُتھرے رکھنے، ڈیوٹی بدلدی رہی

ہَرناں 61 نال، وت شینہاں 62 نال وی،

تنخواہ وی ودھدی گئی-

گاون دا مینوں ٹھرک63 ہا مُڈھوں، چِڑیا گھر وِچ شفیع قلندر وی کم کریندا ہا، گاون دا وجری64، اوہنے مینوں سِکھاونا، مادھو لال حُسین دے ڈیرے اوہنے وِیروار65 دے وِیروار حاضری دینی- میں وی نال جانا- اوتھوں مادھو لال حُسین سرکار دی کرنی دی سار66 اسانُوں ہوئی،

کیویں اوہناں تھاؤں تھائیں نچ گا کے

ہینیاں 67 جنیاں 68 جنِیاں 69 اندر

رس جُڑت دا چِھڑکیا،

اوہناں نُوں قُدرت دِتی ستیا70 اپنی

کر پیراں وِچ سردی71 سہی72 ہوئی،

مینوں جاپیا

ڈیرے تے سد سرکار نے مینوں ایہو جِیون دا انت73 دسایا اے،

میں کم تے جاناں

ہر جناور پِنجرے اندر نچدا گاوندا دِسنا مینوں،

ہفتے دسیں دِنیں میں

شہر دا پھیرا لاون لگ پیا

ایس پھیرے میل74 تیرے نال ہویا اے شُنیوَر

شُنیوَر: اج توں لاء75 ترابُو

پھیرا تیرا میرا اِک ہویا ای

جھاکی 4

[شُنِیور تے تُراب شہر وِچ اِک رُکھ ہیٹھ کَھلے نیں]

تُراب: ترِیجا مہینہ ای شُنِیور سانُوں رلیاں -

کوئی کرشمہ لال حُسینی او،

ہر پھیرے تے ساڈے ورگیاں

ماڑِیاں جِھینیاں کُڑیاں

ڈھانی وِچ آ رلدیاں نیں

شُنِیور: ڈھانی ساڈی ترابُو

مانا ای مدناں دا،

جیہڑی رلدی اے

تت اپنے دے پُھل چوں رس چُنگھ

سانجھی کرنی دا

مانے وِچ بھریندی اے،

ایہہ لَے، دو ہور آئیاں نیں،

(دو سولاں اٹھاراں دِیاں چھوہِراں آ کے نال کھلو گئیاں نیں)

اِک: تُراب تے شُنِیور جی

شُنِیور: نہ بَھینے، ''جی'' نہ ساڈے ناں نال لاؤ

دُوجی: جی تے اساڈے نال تہاڈے لگے ہوئے نیں

(شُنِیور دونہاں نُوں پیار دیندی اے)

اِک: میں آں سِہاول،

دُوجی: تے میں ماگھی

سہاول: اسیں دوئے اِکو حویلی وِچ کم کرینیاں، میں کوٹھے لاہونی76 آں، ایہہ بھانڈے مانجھدی اے

ماگھی: شہر چ سانُوں جیہڑی وی ساتھن مِلدی اے، اوہ ایہو دسیندی اے جو میں شُنِیور تے تُراب نُوں سُنیہا77 گھل دِتا اے، تُہاڈے آہر78 نال ہُن میرا وی سانگا79 اے-

اساں آکھیا آپ تُہانُوں مِل کے ایہہ گل کرئیے

شُنِیور: تُہانُوں آوندِیاں ویکھیا اے نا میں، تے ایہہ گل مینوں باہوڑ80 گئی اے

سِہاول: جُگاں توں ساڈے ورگ81 دِیاں مِلکھ والیاں دے گُلّم82 وِچ بدھیاں پئیاں نیں،

ڈھانی83 ایہہ

کُل جگ نُوں اُدھارن84 دے جتن لئی جُڑی اے،

ماگھی: ناں ایہدا کوئی نہیں

نہ کوئی تھاں،

سِہاول: ایہہ نانہہ اے اساڈی ہاں

1- مینڈے: میرے- 2- پُوچھل: دُم- 3- طُرے دار پگ: پگڑی جیہدے اُپر وڈا پھُمن بنا کے کپڑا تانیا ہوندا اے- 4- پرنا: سِر تے ولیا کپڑا- 5- مَل وان: مِلکھ (جائیداد) دے مالک-

6- لنڈا: لہور دا اِک بزار جِتھوں ورت کے لاہے کپڑے (سیکنڈ ہینڈ) مِل جاندے نیں -

7- لاکھی: کالکھ رلیا لال رنگ- 8- پھُمن: 1) ریشمی دھاگے دا گُچھا، 2) سجاوٹی پھُل، 3) محبوب-

9- ڈوڈڑی: ڈوڈی: کلی- 10- کھیڑ: کِھڑن دا عمل، کِھڑت- 11- سدّھر: خواہش، اُمنگ-

12- سروس: نوکری، ملازمت- 13- ڈکن: بند کرن- 14- دینہہ: دِن- 15- گِھنو: لؤ-

15- ترّے: تِن (3)- 17- مِیٹن: بند کرن- 18- بدّھے: پابند- 19- اِنچی: اِنچ لمّی-

20- ڈراکل: ڈرپوک- 21- جناور: جانور- 22- دھمک: بھاری شے دے ڈِگن دا کھڑاک-

23- دبک: سہم کے، دبا وِچ آ کے- 24- چِترے: چِیتے- 25- وساہ: اعتبار- 25- اَدِسنی: نہ دِسنی، نظر نہ آون والی- 27- گُجھی: لُکی، پوشیدا- 28- وجّے: بند ہوئے- 29- ونج: جا کے- 30- جلّھی: اِک رنگ دی نِرت (ناچ)- 31- دوالے: اِرد گِرد- 3-2 بازی: 1) کھیڈ، 2) چھال، لانگ-

33- بزاری: کاروباری عمل- 34- سہل: اسان، سَوکھی- 35- اِتھ: ایتھے- اُتھ: اوتھے-

35- اڑک: روک، اَڑ پھس- 37- وچھیرا: گھوڑی دا بچہ- 38- ناری: فی میل، زنانی- 39- نینہی: نینہہ (عشق) والے، عاشق- 40- آتش: اگ- 41- آہیں: آہاں - 42- کُوک: کُوک کے، اُچی بول کے، پُکار کے- 43- بندی: مناسب- 44- ٹاکرا: مقابلہ- 45- وسیب: 1) آبادی، سوسائٹی، وسوں، 2) وسن ڈھنگ- 46- سِرڑی: پکّے، یقین والے، ٹُھکے ہوئے، قائم- 47- جاگو: اِک رات جیہدے وِچ عورتاں نوں کُھل ہوندی اے باہر گھروں نِکل کے نچن گاون کھیڈن دی- 48- جھانجی: لہر-

49- مِتھیاں: مقرر کیتیاں – 50- جنے: مرد- 51- جنی: عورت- 52- گھنی: بَوہتی، زیادہ-

53- ہوند: ہستی- 54- سنگی: ساتھی- 55- درج: محلے دا ناں، درجِیاں دی وسوں (درجی: درزی)-

55- پرتن: واپس جاون- 57- ٹُکّر: روٹی- 58- کھوالن: کھواون- 59- بَیسن: بیٹھن-

50- پکھُو: پنچھی، برڈ، پرندہ- 51- ہَرن: ہِرن- 52- شینہہ: شیر- 53- ٹھرک: شوق-

54- وجری: 1) شوقِین، 2) ایکسپرٹ، ماہر- 55- وِیروار: جمعرات، تَھرسڈے- 56- سار: خبر-

57- ہِین: خالی، غریب، کنگال- 58- جنا: مرد، نَر- 59- جنی: عورت، نار- -70 ستیا: سَکت، طاقت- -71- سَرن: 1) ہِلن، 2) ٹُرن- 72- سہی ہوون: محسوس ہوون- 73- انت: ایجنڈا، پروگرام، ٹِیچا-

74- میل: مِلن، مُلاقات- 75- اج توں لاء: اج توں لے کے- 76- کوٹھے لاہون/لاہن: ٹٹِیاں صاف کرن، (ٹٹِیاں کوٹھیاں اُپر ای ہوندیاں سن)- کوٹھے بہنا: ٹٹّی کرن- 77- سُنیہا: پیغام، مَیسیج-

78- آہر: کم، فنکشن- 79- سانگا: رشتہ، رلیشن، تعلق- 80- اُدھارن: آزاد کرن-

81- باہوڑن: مِلن، پوہنچن مدد لئی- 82- ورگ: میل، طبقہ، کلاس- 83- گُلّم: غُلامی، سلیوَری-

84- ڈھانی: گروپ، منڈلی، جُوڑی، پارٹی-