"سبھ جگ بگا تھی جاوے اساں رہنا لاکھے”
ایہہ بول اسیں مونہہ وچ گاؤندے
لاچیاں چَدراں اندر آپنی ٹور لکاؤندے
میں تے لاٹو پِنڈ وچ وڑ گئے
ڈھولیاں1 والے کئیں ٹکرے
پر جیہدے وی اگے لاکھی دا اسیں ناں لیا ساڈے مونہہ ول ویکھن لگ پیا
جیویں کیمسٹ کولوں کُشتہ پُچھ لیا ہووے
اِک نے سانوں اینا دَسیا
پئی پنڈوں ادھ کوہ باہر کھوہ تے ہوندا اے
پر راہے پا کے آکھن لگا “بابے کول کیہ لینا جے ہن جا کے
نہ ہن اوہدا واج نہ سُر
آپو آپنا ویلا ہوندا اے- بول بے سُر تے او اجول
ہے اُنج کرنی والا بڈھڑا ٹھرکی
ایہدی سیوا کریاں آہندے نیں بچی بچہ ہو ویندا اے
جِیبھ دا کوڑائے ذرا خیال نال جائیو
ڈھیم شیم وی کڈھ ماردا اے بعضے ویلے”
“بہہ جا جھوٹیے
کُجھ نہیں آہندے تینوں
پتہ ای کون نیں لَمیاں کَناں والے
سورج مُکھی نہ چَند مُکھی
نہ کھوتے نہ گھوڑے”
سانوں ویکھ کے ٹُری زنانی مڑ کے جھاڑو پھیرن لگ پئی
اوہ بُھنجے لک دی ٹنگی بیٹھا مڑ لَج وَٹن لگ پیا
بَگیاں والاں ہیٹھوں کالا کرڑا جُسہ
دُدھ بھروٹیاں ہیٹھوں چڑھیاں چڑھیاں اکھاں
میں اگے ہو کے بہہ گیا
“بڑی مشکل نال تہاڈا ڈیرا لبھا اے
اسیں لہوروں آئے آں
ڈھو لے کَٹھے پئے کرنے آں
تہاڈا ناں بزرگاں کولوں سنیا اے”
“سورج مُکھی نہ چند مُکھی
ڈھولے کٹھے کردے پھردے او
کوٹھے سُکنے پا سیالیں کھائیو بوجھے بھر کے
اکھاں ہیٹھ اخباراں دھر کے
لہور شہر تساں آپ اگاوندے کُجھ نہیں
گِلی رَسد سُکاؤندے او
ماندریاں دا کر کے دیس مینڈے کلر دے سپ گھت پٹارنے
مال روڈ تے بہہ کے بین وجاسو
جیہنوں لڑیا نہیں اوہنے سپ نہیں ڈٹھا
ویکھن والے انھے
ویکھی آؤ بس ویکھی آؤ
اکھاں پینجے ول ول پنجن
تن رہے تُلائیاں ہنڈیاں
کلر2 دیاں ونجاریاں جُھونگے مُشک منگیں”
لاٹو آپنا ٹیپ ریکاڈر کھول کے جھٹ پٹ اگے ہویا
لاکھی چڑھیاں اکھاں اندروں ہسیا
جیویں نکیاں ہوندیاں کسے پروہنے اگے
مِٹھے دی تھاں لُون گھول کے دھردیاں ہَسیدا سی
اوسے ہیک نال بولیا
“دفتر کُھلے- دفتر کُھلے
کُھلے وچ کرخانہ
نوں من روز دی کیری ہو
کیری دے وچ بوٹا لگے
جاں پپل جاں بیری ہو
(جیہڑا آڈر ہووے)
پپل ہیٹھ بپاری آون
بیری ہیٹھ پجاری
(جیویں آڈر ہووے)
بھانویں کوئی نہ آوے جاوے
کم نہیں رکے سرکاری
(جس دم آڈر ہووے)
ساویاں ساویاں رُکھاں وچ نیں بُھّسے بُھّسے کَھّپے
گِڈ نہیں جاندی سُرم سلائیاں
پِنسل نال نہیں ہٹدے جَھپے
سِر سِکری دا دارو کوئی نہیں
مِسل نوں لگ پنجے
کرسیاں اپر افسر بیٹھے
وچوں وچوں گنجے
بَدل دا اِتبار نہیں اجکل
اندر ڈاہ لئو منجے”
ٹیپ ریکاڈر چلدا رہ گیا
“چھڈ چھڈ جھاڑو وڈئیے چوہڑئیے لاکھی دے دربار دئیے
جھاڑو نال وی روگ اندر دے جَھڑدے نیں کوئی
ایویں نہ پئی ایدھر دی کھیہہ اودھرپا”
پھیر دس ہاں توہیوں دا رو لاکھی
اوس زنانی جھاڑو چھڈ کر منڈل چایا تے دین ترونکا لگی
آپے جھاڑ لوئی دیاں جو آں
آپنی لوئی جھاڑن لئی کیہ لوڑیں پُتر بگانے
اندر3 بوٹی نہ پُھلے تے پُت جماون کس کاری
جا کھٹڑے بھال کائی مال جُھولنا
تے چَھڈ کَھسیاں دی کُھرلی
کیہ جوٹھیاں گِٹکاں نَپ نَپ ڈِھڈ ترکاؤنی ایں پئی
اوہ کیہڑا اے نو شوہ4 ساہن مہرئیے
جیہڑا نظریں چَھٹا مار کے سُکیاں کر جائے ہَریاں
میرے کول تے دارو کوئی نہیں
ہے کسے کول دارو
کیوں اوئے لمیاں کناں والیو!
بولو ہے کسے کول دارو بِل بتوڑیو”
میں لاٹو نوں اَرک مار کے آکھیا
چلیے یار ہُن اوکھا نہ ایویں ہو جائے کدھرے
مائیک نوں ہتھوں سٹ کے لاٹو آکھن لگا
مینوں گل کرن دے
“لے لاکھی میرے کَن کَپ کے نِکے کردے
لاٹو ول اوہنے گھوری وٹی
چڑھیاں اکھاں ہور چڑھ گئیاں
مڑ آیا ایں توں کَن پڑوانیا!
تینوں رنگپوریاں5 سَترنگیا نہیں
میتھوں کیہ ہن منگن آیا ایں
جے سگواں ایں تے گھت ساہ لُوہنا
پُھوک دے کوڑ اُسارے
کھیڑیاں چَند مُکھیاں دے ویہڑے کیوں وَڑ سُتا ایں”
میں آپنا جھاکا لاہون لئی پچھیا
“ایہہ چند مکھیے تے سورج مکھیے کون نیں بابا”
“واہ پٹواریا! بُھل گیا ایں ناں ججماناں دے
چند مُکھی
کُھمباں گِرجاں پدبیہڑے سیونک سنگھاڑے
اندر کھولے کلر چٹے باہر کناری کالی
پُھلّن بُھلیاں سُتیاں کِھلرن
ٹھنڈ اُچھاڑ تے نیندر آب حیاتی
سورج مکھی جیہدے اندر سورج، جیہڑا جیوے تاں جے جاگے
رنگ کالا مینڈے سورج ماہی دا
کُن6 دا داج کتھوری7
رنگ مچے مینڈے ماہی والا
کَٹ8 کھورے ڈَب مارے
کالکھ مینڈے سورج سینے
اتے متھڑا لوالبنے
آپے ساڑ صفائیاں کردا
آپ کرے رُشنائیاں
کہو لاکھی اساں رہنا لاکھے
سبھ جگ بگا تھی جاوے اساں رہنا لاکھے”
لاٹو اٹھ کھلوتا
اوہدے متھے تریلی آ گئی
لاکھی اٹھ کے اوہدے موڈھے ہتھ دھریا تے دونویں ٹر پئے
ساڈی چڑھی جوانی تے نالے چڑھیاں نہراں
پئے کچہریاں ٹھانے
نہریں بار نہالڑی اوہناں چِٹے ٹوپے لاء
پر نہیں منی میں گورے دی اسواری دُلیا9 نہیں منی
ساہو کار کراڑنَپیڑے
لُوہیاں چھاؤنیاں کھکھراں- بَھنیاں جیلاں
چَکاں جگیراں والیاں توں میں کُھسیاں بُوریاں
پر ساڈے ہڈکھور کھور کے کلر لائیاں بُتیاں
منگی بھوں دی مالکی اساں گل وِچ پَلّے پا
مایا لائی شملیاں اساں دفتر ناؤں لکھا
اُبلیا روہ بار دا
اُبلیا روہ
سُنیاں او جھڑ وچ ونگاراں اگم دیاں
بنھے منڈاسے سِرڑ دے اساں نینیں نِیر وَلا
گھت کاٹھی
گھت کاٹھی مینڈا راٹھ جھلاں وچ ڈھول بولیندے
پرچونڈھی دَھپہ کون دیوے
بئی کون
ویکھو ویکھو بئی چڑھی جنج گوریاں دی
اُتوں سوٹ مربیاں دی ہوئی تے چڑھی جنج گوریاں دی
لُٹو کوڈیاں بھنالو گوڈے تے چڑھی جنج گوریاں دی
چونڈھی دَھپہ کون دیوے بئی کون
دائی نال جڑے ونج سارے
اک جمے اک جمن ہارے
ناڑو کَپّے کون
بئی ہن کون”
لاکھی چُپ جیہا کر گیا- جیویں ہتھل ہو گیا ہووے
اسیں کھوہوں دراڈے آ گئے
میں آکھیا بابا پھیر
اوہ نہ بولیا
پھیر آپے ای آکھن لگا
“تینوں ڈر لگدائے
پر بول تَوے نہیں دِل سُوئی نہیں
دل پتھر، مینڈا دل پتھر
اُپر لَتھے جھال رات دی
بول دھمال اجاڑیں”
دِن ڈُبن تے آگیا پر لاکھی لاٹو ٹُردے گئے
“ایہہ تن مینڈا بار ہے
وچ ہَرن گواچے کجلیاں اکھیاں
رَتیاں اکھیاں سیہے گواچے
وچ جنڈ گواچے جھا ٹلے وَن لہرئیے
وچ پگاٹ پَھٹ میلنے
ڈیلے سُوہے ساوے
پیلوں پکیاں تے ایہہ جیہیاں10 پکیاں،
وچ گواچیاں کالیاں بُوریاں چھاواں نَین جیہناں دے
“پیلوں پکیاں تے ایہہ جیہیاں پکیاں”
وچ11 گواچے اَتھرے نیلے بجِل سُنب تریڑاں
ایہہ تن مینڈا بار ہے
وچ طوطے12 بولن چھڈ گئے وچ موئیاں میناں
وچ ڈھیر سُکنج خزانیاں
وچ موئیاں اکھاں ٹُھنگن کاگ کھلوتے حاضر
وچ ناگ دہاڑی دار سلُوٹیں لیٹے
وچ چُوہے لاکڑی
جِتیاں گاٹیاں پھیر کے ہاریاں کرن اگیرے
ایہہ تن مینڈا بار ہے
چارے گُٹھاں کھڑی سفَیدی
وچ جھوک سجن دی جَھولا
ایہہ تن مینڈا بار ہے
وچ نہراں میزاں لائیاں کلر کھنڈ کھیر
کلر بھر بھر سینیاں سگن سجائے
بھر بھر لاون پیالے جنج ورتائے
لالو لال بار دا پِنڈا
نیلے ایہدے پیر
پِنڈو پِنڈ بار دیاں دَساں چرچے شہرو شہر
کوئی بار دی ذات نہ جانے
نہ کوئی شکل پچھانے
کوٹھیاں اُتے چاڑھو کوٹھے بھر لئو اندر دانے
پہلی وار تاں جَمے کَملے مَر کے ہوئے سیانے
ایہہ تن مینڈا بار ہے
جیہنوں نہراں تیل نہالیا- کنگھی پھیر وکھائے شیشٹرے
جیہنوں نہراں کچ پوا کے چَم لشکا کے
پچھلے بوہیوں نال بپاریاں ٹوریا
ایہہ تن مینڈا بار ہے
کلر کھرینڈاں وچوں سِمدا نیلا پانی
کلر ڈنگ جیہڑے آپی کیلے
گھٹے مدھولے دل پَھنیئر جیہناں بھیت سنبھالے
کلر کاوڑ دھرت دی
کلر چُپ سریر دی
کلر اندراں وِس
کلر لارا آپ نوں
کلر قول زبان دے جیہڑے گئے زمینیں کُھنج
کلر رَت مَردَو دی
ترکی کھلڑ ہیٹھ
کلر سوچ سکنج
اُدھڑ اُدھڑ ڈھیر”
اسیں کھوہوں دراڈے آ گئے
میں آکھیا “لاٹوں شاماں پے گئیاں نیں”
“روز ای پیندیاں نیں”
“اک دو کم وی یاد آ گئے نیں”
“اوہو ساڈے روز دے ضامن”
“پھیر سویرے اٹھنا وی اے”
لاکھی بولیا “ویکھو ویکھو بابا 13 تے مردانہ لڑدے
ایہہ جنگل شور سمندر سائیاں ڈُبے دھرت اگاس
نہیں ڈُبدا توں
جو چایا ای سوئیو سٹ دے
چھڈ دِلے دی مِیٹی مٹھ مُردانیا!
کہو سورج شَوہ سمندر وی میں
میں وچ ٹاپو رات
گَھر کیہڑا
نہ رَب داڑھی نہ رَب واڑی
رَب گِڑے لہو دی تسبیح باریں نِسردا
نہ رب ٹھیکے نہ رب لیکھے
موج لور رَب جُھولے جپھی بار دی
نہیں ڈُبدا توں
جو چایا ای سوئیو سٹ دے
کہو جدھر نہیں گھر رب دا اودھر کر دیو لَتاں میریاں
سانجھ بنا سبھ وانجھ میاں مردانیا!
آدم زاد تے پشو پکھیرو
رُکھ کَکھ تے روڑ گار دی سانجھ
فصل نسل تے کم کار دی سانجھ
ہن سینے سکن گلو کڑی نوں
روئیے رُکھاں نوں گھت کلاوے
کدے ڈھونڈئیے یار گواچے جیہڑے نہ جمے نہ ہوئے
میر تیر سانوں اِکل وانجے گھیرا
آپنے گھر وِچ آپے چور تے آپنی سیج تے آپے ہور
مڈھ دیاں کنڈاں ننگیاں آپنے آپ شریک
بھاجیاں ڈُونے زہردے، سَگن نیوندرے ٹونے
آپو آپنی گِھن بُرکی اساں کھولیاں اندر وڑ گئے
کھولیاں وچ پرچھانویں بن گئے مڑ کے باہر نہ آئے
سانجھ بنا سبھ وانجھ میاں مردانیا!
میری تیری، کُل خلقت دی
جیون مرن دی
مر کے وت جیون دی سانجھ”
لاکھی مڑ لاٹو دے موڈھے ہتھ دھریا
“سوں گیا ایں چُوری کھانیا!
اوہ دینہہ چڑھیا
نہاتے کھیڑے کُھمب تُخمے
سِرڑ سواہ ہے
مَن کُجھ نہیں مَن قَول اے کالا
تَن کُجھ نہیں تَن لو کالے دی
نہیں سورج مکھی تے دینہہ کُجھ نہیں
گھت سرڑ سواہ
اسیں مڑ کے کھوہ تے آن اپڑے
جھاڑو والی زنانی دی تھاں ہور اک بیٹھی
گِلی مِٹی پیر تے تھپ کے کھوہ بناوے پئی
کُڑیاں والے نین نقش پر کولوں کھلڑی ریتا
جیویں ٹہنی اُتے کَچی سُکی پیل پکائی
سانوں ویکھ کے آکھن لگی
“ساڈے جوگی تیرے کول کدے ویہل نہ ہوئی
ایہہ نویں ساک اج کدھروں ڈُھک پئے”
لاکھی بولیا
اج لوناں14 ہس نال اساڈے نِت کوارئیے مائے
ساڈے بَگے وال بدن دی لوئیں
تینڈے پُتر بگانے آئے
لوناں اج سِر سورج آیا
جوڑے لاہ سلوانے سِلھے
تن ساڈے اج بَھکھن نروئے
کھوہ کالے سانوں بَھٹھیاں
آلوناں چھڈ چور چبارے بُور پورے وَت دا کھیں
آلوناں چُن چَول فقر دے تے وت جم کائی نیلیاں والے”
اُتوں شاماں پے گئیاں
میں جاون دا آکھیا لاکھی گل نہ گولی
“میں بار مینڈا ماہی سُرجن
کیویں جیواں جے مونہہ موڑاں”
پھیر لاٹو نوں اوہنے لیا کلاوے
“اَک دا دُدھ پوا سجن سانوں اک دا دُدھ پوا
اَک دا دُدھ سانوں گُھٹ پریتی دَئے ملاحظے لاہ
کچیاں دنداں والیاں دھاراں
لئیاں ماواں تھیں بخشا سجن سانوں اک دا ددھ پوا
تِھندے مِٹھے کِرک لہو وچ مانجھ کُڑتن لا
سیما سیما ویہن چوالے
مَن بَھڑکی دا اِکو دارو
ناڑیں اگ دُھکھا سجن سانوں اَک دا دُدھ پوا”
رات پئی اسیں گھر پہنچے
سارا راہ میں ٹیپ ریکاڈر نال کھیڈدا آیا
پر لاکھی دی آواز ای نہیں سی
ہور ہور جیہی چِھجی چِھجی
نوں من روز دی کیری ہو”
“نوں من روز دی کیری ہو”
لاٹو سارا راہ میرے نال گل نہیں کیتی
اوہدے بھانے میں یاں ٹیپ ریکاڈر اوہدے نال ای نہیں ساں