فرید بھنڈار

چار ورن چار مذہباں جگ وِچ ہندو مسلمانے

خودی بخیل تکبری کھچو تان کرین دھگانے

گنگ بنارس ہندواں مکہ کعبہ مسلمانے

سُنت مسلمان دی تِلک جنجو ہندو لوبھانے

رام رحیم کہائیندے اِک نام دوئے راہ بھلانے

بید کتیب بھلائیکے موہے لالچ دُنی شیطانے

سچ کنارے رہ گیا کھیہہ مردے باہمن مولانے

ایہہ پوڑی بھائی گرداس جوڑی اے- بھائی گرداس بابے نانک دی گرو لڑی دے مرید نیں - پنج گرواں دا ویلا ویکھیا اے اوہناں - ایہو ویلا اے اکبر تے جہانگیر دی باتشاہی دا- لگ بھگ 1550کنوں 1630 تائیں - چالیہہ واراں جوڑیاں نیں - وار دا مطلب تے ہے وارا، ویلا، ویلے دا حال یا تواریخ- سو جیہڑی نظم وار نوں کتھے اوہ وی وار ای اکھویندی اے- وار دے رُوپ ویلے نال وٹدے آئے نیں - بھائی گرداس ویلے وار پوڑی پوڑی کر جوڑیندے آہن- ہر پوڑی دی تُک بندی آپو اپنی اے- پوڑی اپنے آپ وِچ پوری وی اے تے وار دی اِک پوڑی وی اے- جیویں ہر وار اپنے آپ وِچ پوری وی ہوندی اے تے شاعر دے کُل کلام نال جُڑی ہوئی وی- جیویں ہر جی آپنے آپ وِچ پُورن وی اے تے اپنے ویلے دیاں ہور جیئاں نال جُڑیل وی- جیویں ہر ویلا اپنے آپ وِچ پورا جاپدا اے پر کُل ویلے نال جُڑیا ہوندا اے-

آؤ پڑھیئے پوڑی- پوڑی پڑھن پوڑی چڑھن ورگا اے کُجھ کُجھ- چڑھو تاں لہنا وی ہوندا اے اکثر، پیر پیر سنبھل کے- جے ہیٹھلے پَوڑ تے کھلو کے اُپرلیاں دا الیما1 نہ لؤ- تے چڑھ ای نہ سکو تے، جے اُپر پُج کے ہیٹھلیاں ولوں اویسلے تھی ونجو تاں اُپر ای ٹنگے رہو توڑے- سو آؤ پوڑی پڑھیئے-

ورن تے ہوئے رنگ، رنگ قسماں وی ہوئے- چار ورن اوہ ونڈ اے جِیئاں دی جیہڑی ہِند وِچ چروکی ٹُری آئی اے- موٹی کتابی ونڈ باہمن کھتری ویش شودر- ونڈ تاں ایہہ آہی کمّاں دی پر ویلے نال بن گئی رَوَیاں دی، نسلاں دی- کم جاتاں بن گئے، بندے ایہناں وِچ ٹُھک بَجھ گئے- نال بُڈِھیاں وی-

اِک آہندے نیں سیانے بھئی ایہہ سببوں ای ورتی ساری، آپنے آپ ای- اِک آہندے نیں سبباں وِچ پردھان سبب ہا لاہا ڈاڈھیاں دا، مَل والیاں دا زور والیاں دا، مَل سِر کمائے زور تے زور سر کمائی مَل والیاں دا- آپنے لاہے نوں رکھن کیتے ودھاون کیتے ایہناں خلقت نوں ونڈیا- ونڈ دیاں حدوداں بنھیاں - قاعدے قانون دیاں بُتیاں گڈیاں - تے واریو وارے ایہناں 

_______________________________________________________________________________________________________

1- الِیما = تول، جائزہ، پرکھ (میاں محمد دا ورتیا لفظ)

بُتیاں دی سجری ٹُھکائی کیتی- سُنو سیانیاں دی پر تُسیں آپ سیانے او پرکھو، بھائی گُرداس وی پرکھ ای کیتی اے-

اِک چار مذہبی ونڈ مسلماناں نال آئی ہِند وِچ- شرع قانون دے چار طریقے- ایہہ طریقے آپنیاں موڈِھیاں دے ناں تے وجدے آئے نیں - مالکی حنفی شافعی حنبلی- اِک پرانی چار مذہبی ونڈ وی آئی مسلماناں نال- یہودی، مجوسی، عیسائی، مسلمان-

اساں پوڑی پڑھن ٹُرے ساں وِچ ایہہ لیکچر کِتھوں آگیا- پوڑی لیکچر دین تے کھلوتی کوئی نہیں - پوڑی تے بنیندی ہے اِک کھیڈ تے آہندی اے رَل کھیڈو- جیہڑے لیکچر لین آئے نیں گھروں بستے بنھ کے اوہ سَنگدے نیں، وِچوں توڑے جی کریندا ای ہووے نیں کھیڈن نوں - ڈریندے وی نیں لیکچر گُھسا دِتاتے کم نہیں آونا، کم نہ آیا کمائی نہیں تھینی، تے کمائی نہ تھئی تاں جیون ڈُب مَرن برابر ہو وینائے- ایہہ وی پتہ نیں بھئی اجکل کھیڈاں وِچ کمائی گھٹ نہیں، کمّاں توں اُتے ای لنگھ گئی ہوئی اے سگوں - پر ایہہ وی جاندے نیں اوہ جو پوڑی جیہڑی کھیڈ کھڈاوُ اے سانوں اوہ ہور اے- اوہ تاں بھاویں گھر جاون جوگا ای نہ چھڈے سانوں سَنے بَستیاں دے-

پوڑی دی کھیڈ بنی اے لوک بولی وِچ تے لوک بولی وِچ ای کھیڈیندی اے- اِک چُہل بکھیڑ ہے پوری پوڑی وِچ پیر پیر تے- ایہہ چوہل بکھیڑ آئی اے لوک ورتارے وِچوں - روز دے پِیڑویں آہراں وِچ بدھی خلقت چوہل بکھیڑ راہیں سِر کڈھیندی ساہ لیندی اے- لوک رِیت والیاں بولی دے ایس رنگ نوں خلقت دی سکت جاتا تے ایہنوں رنگ بنایا لِکھت دا- لوک بولی عُلمائی پَنڈتائی دی بَدّھی نہیں - ایہہ عُلمائی پنڈتائی دِیاں لائیاں باندھاں نوں پیر پیر تے ٹَپ تروڑ کے ای بولی بنی اے- ویاکھیا کارِیاں تفسیراں تاویلاں ایہنوں بَھوں بَھوں بنھیندیاں نیں پر ایہہ نِکل نِکل جاندی اے-

پوڑی دی کھیڈ وِچ گنتی دا ہتھ اے گھنا- چار ورن چار مذہباں - جگ دِیاں کوٹاں 1 وی چار ای نیں - چار ورنی دِھر دھونسدی اے جو مینڈے کول چار ورن نیں سو جگ وی مینڈا اے- چار مذہبی دَھونسدی اے نہیں مینڈا اے مینڈے کول چار مذہب نیں - چار وِچ اَچار وی ہے، کھاون والا نہیں ورتن والا- طریقہ، ورتارا- ایہہ وکھری گل اے بھئی جیہڑے اچار دی گیجھ پے جائے اوہ ورتن والا گھٹ تے کھاون والا بُہتا ہو ویندا اے-

ہندو دی ''اُو'' وِچ تے مُسّلمانے دی ''مُسّل'' وِچ دو مَتھا وٹ جھپیٹاں نیں - کَھورویں پینترے نیں دو آہمو ساہمنے جُٹے- پر دوہاں دِھراں دے دھونسے سُندے جدوں اسیں سطر دے اخیر تے پُجنے آں تاں پتہ لگدا اے جو دوئے دِھراں اِکو تھی کھلوتیاں نیں - ایہناں دِیاں اَٹّھے وستاں اِکو پَنڈ وِچ بَدھا  سَودا اے- پہلوں جاپدا ہا ''ہندو مُسلمانے'' دوہاں دِھراں دی آپو اپنی وکھری شناخت دا اعلان اے، ''چار ورن چار مذہباں'' الفاں وِچ دی واج راہیں گونجدا تے ''جگ وِچ ہندو مُسلمانے'' دِیاں شدّاں راہیں دھمکدا- پر نال ای ''ہندو مُسلمانے'' دوہاں دِھراں نوں اِک کر دیندا اے سہجے ای، تے اعلان دی گونج دھمک ہاسا بن ویندی اے- آپنے آپ تے ہسدی اے ساڈے نال

________________________________________________________________________

1. کوٹاں = پاسے

کھلو کے- مُسلمانے دی یے جیہڑی وکھری مَل دا نشان آہی اوسے دا سانگ بناون دے کم آئی اے- ''مُسلمانے'' دا اِک مطلب ہے، ''مُسلماناں دے'' پر ایہہ ''ہندو مسلمانے'' بن گیا اے، ہندواں مسلماناں دے- وکھ وکھ چار چار وی اَٹھ ہو کے اِکو ٹوکرے وِچ آ گئے نیں تے ٹوکرے والے وی اِکو نِکلے نیں وِچوں - مسلمان دا فارسی نُون لوک بولی والا اڑون ہو بولیا- ایس گل دا وی ہتھ ہے سانگ وِچ- ایہہ دو دھڑاں بن کھلوون والے اصلوں اِکو دھڑا نیں - ونڈ کاری دا کسب کریندا اے ایہہ دھڑا- اِک توں دو دو توں چار- ''ہندو مُسلمانے'' ایس دھڑے دے ناں دا کرن رُوپ وی اے- ایہہ دھڑا پُورے جگ وِچ لوک نوں ہندو مُسلماندا پھردا اے- ہاسے دی گل ایہہ وی اے جو جیہڑی چاری اِک بن کے دوجی نال بِھڑی اے اوہدے اندرلیاں چار وی بِھڑن چاریاں ای نیں - کوئی اِک دُوجی نوں آپنا نہیں مَنّدی- جُڑن نرا بِھڑن لئی ہے-

ایتھوں ٹوک دوجی سطر ول اُلردی اے- اوتھے وی چار تھوک کھلوتے نیں - خودی بخیل تکبری تے کھچوتان- ایہہ چار اوہناں پِچھلیاں چاریاں دی اصل شناخت نیں، اوہناں دے وسب اوہناں دے سبھاء- پہلی سطر والیاں جگ دِیاں چار کُوٹاں سُنگڑ کے ایس چوکھٹے دِیاں چار باہیاں بن گئیاں نیں - ونڈ کار دھڑ آپنے بنھے چوکھٹے وِچ بند اے تے خلقت نوں وی ایسے وِچ بند کرن دا ٹِل پئی لاوندی اے- دھگانے دا لفظ زوراوری لئی آوندا اے عام پر خاص ایہہ آوندا اے اوس گل لئی جیہڑی ہووے کوئی نہ پر دھکے نال بنا کھلیاری گئی ہووے-

ایس نویں چاری وِچ اصل تھوک تے ترے نیں - کھچو تان ایہناں دا چوکھٹا اے یا آکھو ایہہ ترے کِھچوتان نال چار ہو کھلوتے نیں - خودی تے تکبری دے وچکار بخیل اے، بخیلی- جیہڑی اُپروں خودی تکبری دی تان اے اوہ وِچوں بخیل دی کِھچ اے- خودی اوہ پچھان اے آپنی جیہڑی ہر لاگ1 نوں آپے وِچوں کڈھ کے بنے- پر ایہو جیہا مانجھیا آپا تے اجے تائیں بنیا کوئی نہیں نہ بن ای سکدا اے- آپا تے ہے لاگاں دا اپناء- ہوند ہے ای جُڑت- پر بخیلی نہیں مندی ایس سچ نوں - بخیلی سوڑ اے ہتھ دی وی مَن دی وی- ایہہ سوڑ ای خودی نوں جمدی پالدی اے- اوہنوں وڈیا کے تکبری بنیندی اے- آپ اوہدے پِچھے لُکدی اے- خودی وی ڈردی اے- جے میں پَسر کے تکبری نہ بنی تاں مینڈا بخیل اصلا ظاہر تھی ویسی- سو تکبری خودی دا پسار اے تے خودی بخیلی دا- ایہناں دی کھچوتان وی اوویں ای دھگانے اے جیویں ہندو مسلمانے دی کِھچوتان اے- تے ہندو مسلمانی کھچوتان وی اصل وِچ خودی بخیل تکبری ای ہے- باقی وکھالا اے دھگانے- خودی بخیل تکبری تریوے ي دی جھپیٹ نال بدھیاں ہوئیاں نیں - ایہو جھپیٹ ای ایہناں دی سوڑ اے بخیل دی لمّی گُھٹویں ی ای ''خودی تکبری'' دِیاں پولیاں ییئاں نوں تھمی کھلوتی اے-

اگلی سطر وِچ چاریاں دی ونڈ دُکیاں دی ونڈ بن گئی اے- دُکیاں آہمو ساہمنے تِڑیاں کھلوتیاں نیں - تھاواں بِھڑاویں ونڈ دے نشان بن گئیاں نیں – ''گنگ بنارس ہِندواں'' وِچ ناداں ڈھولاں دا گھمکار اے تے ''مکہ کعبہ

________________________________________________________________________

1- لاگ = جوڑ، رشتہ، تعلق-

مسلمانے'' وِچ پرہیزی اکڑاء-

اگلی سطر وِچ دُکیاں اِکیاں بن بِھڑیاں نیں - اِک پاسے سُنت اے دُوجے پاسے تلک جنجو- سُنتی بہن وی وکھرپ دی موہر اے پِنڈے اُتے تے تلک جنجو  وی- پر تلک لفظ انج آیا ہے جیویں ''سُنت'' ہی تلک کے '' تلک جنجو'' تھی گئی ہووے- ''سُنت مسلمان دی'' وِچ جیہڑی کاٹ دوہرے ن تے دوہرے س راہیں بولدی اے اوہو تلک وِچ وڑ کے ''جنجو ہندو'' دا لپیٹواں گھیر بن گئی اے- اِکیاں دے بھیڑ وِچ پہلی اکہری اے تے دوجی دوہری- ایہہ اکہر دوہر وی کم آوندی اے بھیڑ تے کھچوتان نوں ودھاون لئی، میہنے بازی تے پِھٹ پھٹکار لئی- اکہری اکہر تے پُھنڈدی اے تے دوہری دوہرے تے- پر ویکھو دوویں ''لوبھانے'' دی نرم چھوہ نال ملکڑے ای اِک تھی گئیاں نیں - ٹکراء لوبھ بن گیا اے- پر اگلیاں سطراں دسدیاں نیں اصل وِچ لوبھ ٹکراء بنیا اے-

رام رحیم- اِک ساہویں اِک- رام رحیم وِچ واجاں دا اتار چڑھا انج اے جیویں ایہہ اِک دوجے دا اُلٹ ہوون- پر ر تے م دی سانجھ جوڑیندی اے ایہناں لفظاں نوں تے اتار چڑھا سانجھ دا رُوپ بن ویندا اے- ایس اِک نوں دو کر کہائیندے نیں ونڈ کار- کہاون کیڈا سوکھا سادھن اے ونڈ کرن دا، کیڈا پیتلا- پر ایہہ ونڈ کہاون ای کہاء بن ویندا اے- اِک نام دے راہ نوں بھلاون لئی ایہہ دوئی والی کہاء مچائی ویندی اے پر جے اکائی دی سار تھیوے تاں راہ بھلانیاں دا ٹِل نہیں سَردا-

اِک نام کُل اِکائی دی شناخت اے، کُل سانجھ دی سار- ناؤں سنجان ہے- ناؤں الاون سنجانن ہے- ہونداں دی وکھو وکھ سنجان لئی وکھو وکھ ناں دھریندے نیں – ''نام'' ناواں دے وکھریویں اندر وسیندی سانجھ دا ناں اے- جیویں وکھ وکھ گھڑتاں اندر گھڑنہار گھال دی سانجھ اے- کُل دھرت اگاسی رُوپاں دی ایہہ سانجھ آپ ارُوپ ہے پر ہے ہر رُوپ وِچ آپ ای- رُوپاں نوں اصلوں وکھ اجوڑ بِھڑوِیاں ہونداں بنا وکھاون ای راہ بُھلاون ہے-

''بید کتیب'' نوں ے دی واج انج جوڑیندی اے جیویں ایہہ اِکو ای ناں ہووے- بید کتیب دی وِچلی اکائی نوں بُھلا دیو تاں ایہہ دو اجوڑ ہونداں سہی ہوندیاں نیں - بھڑن بھڑاون ہاراں دے ہتھ چائیاں گواہ پوتھیاں -

موہ ہے سُرت دا تِھڑن، جدوں کوئی شے اوہ جاپے جو اوہ ہے ای نہیں - جدوں رُوپاں دے اندر وسیندی ارُوپ سانجھ بُھل ونجے تاں رُوپاں دا وکھرپ سُرت نوں موہن لگ پوندا اے- پر ایہہ ہوندا کیوں اے- سانجھ بُھلیندی کیوں اے- پوڑی آہندی اے دُنی دے لالچ پاروں - دُنی لفظ لوک رِیت وِچ چروکنا ورتیندا اے پیا:

دُنی وجائی وجدی توں وی وجیں نال

دُنی دُنیا توں بنیا اے- ایہہ دُنی یا دُنیا دھرتی نہیں، دھرتی اُتے وسیندی جیا جون نہیں - ایہہ اوہ ویہار اے جیہدے ہتھ وِچ جیا جُون دا رزق اے- ایہہ اوہ ڈھنگ اے جیہڑا رزق اپجاوندا تے ونڈدا اے- ایہہ گھنیاں دی گھال نوں اوہناں دے ست نوں وِرلیاں دے ہتھ چا دیندا اے- گھنیاں دی گھال وِرلیاں دی مَل بن ویندی اے- گھنیاں لئی اوہناں دا آپنا تت ست اوپرا تھی ویندا اے، دوجے دا- اوہناں دی سُرت مہار وی دوجیاں دے ہتھ آ ویندی اے- ایہو دُوئی ہے دُنی دی- گھنیاں دے من وِچ وِرلیاں دی رہت اپنی موہ جگیندی اے- وِرلے گھنیاں کنوں کھوہے ست نوں اپنا حُسن بنا وکھالدے نیں - اپنے کُچج نوں چج بنا کے جگ تے ورتیندے نیں -

بید کتیب دُنی نوں نِنددے نیں - دوئی دی موہ مٹاون لئی اکائی ول دھیان کرویندے نیں - دُنی والیاں نوں دھڑکا لگ ویندا اے- اوہ بید کتیب دی اکائی نوں پاڑ کے دو کریندے نیں تے وت دو نوں چار کر کے بُھلاونے بھیڑ مچیندے نیں تھاؤں تھائیں -

پوڑی دسیندی اے جو دُنی والے دُوئی دی موہ وِچ شیطانے گئے نیں - شیطان نشان اے دُوئی دی موہ دا- دوئی موہے نوں خاکی وِچ نور نہیں دسیندا اپنے ناری روپ دی خودی پاروں - اوہ اپنی نار نوں وی نور کنوں وکھ سمجھدا اے- پوڑی والے باہمن مولانے دُنی موہ دے بنائے دو رُوپ نیں - وِچوں اِک نیں - وکھ ہوندیاں اوہو تے اوہو ہوندیاں وکھرے- ایہناں دا کھیہہ مرن سچ نوں کنارے کرن لئی اے-

عام ایہا سُنیندا اے جو ہند وِچ مذہبی پاڑ انگریز راسوالی دا پایا اے- پر بھائی گُرداس دی پوڑی سولھویں صدی وِچ ایہو پاڑ بنیا وکھیندی اے سانوں - نہیں پر- ایہو نہیں - جیویں دُوئی دی موہ دے رُوپ وکھ وکھ نیں ہر سمے، ایویں ایس موہ دے پائے پاڑ وی ہر سمے رنگو رنگ نیں - انگریز راسوال شاہی نے ہند وِچ کیویں باہمن مولانیاں دے نک نقشے سودھ سوارے، کیویں ووٹ سیاست دا پِڑ بنھ کے پرانی کھیہہ نوں نویں بھیڑ وِچ وٹایا، ایہہ گل کئیں تھائیں ہوئی اے سو ایتھے دوہرانی نہیں بَندی- انگریز راسوال شاہی نے جو اُنھیویں صدی وِچ کیتا اوہدا پھل ویہویں صدی وِچ امریکی راسوال شاہی دی جھولی وِچ کیویں پیا تے امریکی راسوالی نے جیہڑے باہمن مولانے وِیہویں وِچ تیار اُتارے اوہ اِکیہویں وِچ اوہدے نال ای کیوں کھیہہ مردے نیں پئے ایہہ گل وی ایتھے کرنی نہیں بَندی کیونجو ایہدی دھمک گلی بزار وِچ وی روز سُنیندی اے تے ٹی وی چینلاں تے وی-

ایس ویلے اسیں پوڑی نال سولھویں صدی وِچ ہاں - توڑے پوڑی لہندی چڑھدی اے سولھویں صدی توں اِکیہویں تے اِکیہویں توں سولھویں وِچ دُھر پچھانہوں دُھر اگانہہ تے دُھر اگانہوں دُھر پچھانہہ، توڑے ایہہ ویلے دی ونڈ کریندی وی ویلے نوں اِک مَندی اے-

سولھویں صدی دے ہند وِچ دُوئی دی موہ دا پردھان روپ ہے بھوئیں دی مالکی- جیہڑی راہک واہک کنوں اوہدا گھالیا کھوہ گِھندی اے ہالہ1 کر کے تے اوہنوں ہِین ادِھین کر دیندی اے- راہک واہک دی نالے کمی سیپی دی کُھسی گھال وڈیاں زمینداریاں تے پنج ہزاری دس ہزاری منصب داریاں اُساردی اخیر باتشاہی خزانے وِچ ونج ڈُھکدی اے تے لشکراں دی دہشت وِچ درباراں دے جاہ و جلال وِچ ڈھل ویندی اے- دُوئی دی موہ اپنے آپ تے پڑدہ پاون لئی بید کتیب دی بھلاونی پڑھائی کرویندی اے- ایہہ پڑھائی رسم رِیت دی ونڈ ساج پرچار کے باہمن مولانی کھیہہ مچا دُھما کے لوکائی نوں پاڑدی اے- پر ایس دوئی چاری ونڈ دا سیک مالک دی مالکی تے باتشاہ دی باتشاہی نوں وی لگدا اے- جے اوہ باہمن دا پکھ کرن تاں مولانے بھوتر کے

________________________________________________________________________

1- ہالہ = ماملہ، لگان، ہل واہی اُتے ٹیکس

اوہناں نوں گُھرکدے نیں تے جے مولانیاں دا دسیا ویس وٹاون تاں باہمن رُس کے وِس گھولدے نیں - سو مالک باتشاہ دُنی دی دُوئی نوں اپنے وس وِچ رکھن لئی دُوئی دی موہ نوں اپنے حساب سر ورتاون دا آہر کریندے نیں - اِک ہتھ نال انعام معافیاں، وظیفے تے مدد معاشاں مندراں پاٹھ شالیاں نوں ونڈیندے نیں دوجے ہتھ نال مسیتاں مدرسیاں نوں - کدیں باہمن مولانی کھیہہ نُوں ٹھنڈیاں کریندے دِسدے نیں کدیں ایہنوں بھڑکیندے- کدیں ایہنوں نِنددے نیں کدیں آپ ایہدے وِچ لہہ کھلوندے نیں - سولھویں صدی دے دوجے ادھے وِچ اکبر چُغطے دی باتشاہی اے- اوہ رنگ رنگ دے باہمن مولانے سہیڑ کے اپنے ساہمنے اوہناں دی کھیہہ کراوندا اے تے آپ نِرپکھ بیٹھا ویکھدا اے- جیویں اوہ ہاتھیاں دِیاں ٹکراں ویکھدا تے گائیکاں دے گاون سُندا اے تیویں - وِچ وِچ پُچھدا ہُجھدا وی اے- محلاں وِچ چوکھیاں خاطراں وی تھیندیاں نیں عالماں وِدواناں دِیاں تے نِکیاں موٹیاں سفارشاں وی سردِیاں نیں، عملے فیلے نال ٹانکے وی لگدے نیں کچ پکے تے باہمن مولانیاں نوں باتشاہی نال اپنے لاگ دی حد حدود وی دِسن لگ پوندی اے-

گُرداسی پوڑی سولھویں صدی دے ویہاری ونڈ وِتکرے دی سیاست نوں سمجھن سمجھاون لئی جُڑی اے خلقت نال رَل کے- ونڈ وِتکرا مَل ویہار دا ہتھ ہوندا اے- جد تائیں مَل ویہار رہنا اے ونڈ وِتکرے دی سیاست وی رہنی اے- تے پوڑی نے وی ایہنوں سمجھن سمجھاون دا کم کری آونا اے- پر پوڑی دا سمجھ سمجھاء نہ لیکچر سیمینار راہیں اے نہ وعظ مناظرے راہیں نہ ٹی وی ٹاک شو راہیں - ایہہ ہے کھیڈ راہیں - ایانِیاں کھیڈاں نقل ہوندِیاں نیں سیانیاں دے ویہاری آہر دی- جیویں کِیڑی کاڈھا مَل ماری دی نقل اے- کِیڑی کاڈھے وِچ پُگن والا بال سارے خانے مَل کے آہندا اے ''حاجیاں دا حج قبول-'' ایانے نقل بنا کے بھنڈیندے نیں وڈکیاں دے کم نوں، اوہناں دِیاں سدھراں نوں نشانیاں نوں - پر نالو نال آپنے آپ نوں تیاردے وی نیں وڈکیاں دے پِڑ وِچ لہہ کے پُگن لئی-

پوڑِی دی کھیڈ وی نقل بنیندی اے ونڈ وِتکرا کرن کراون والیاں دے کم دی- پر ایہہ نقل کھیڈ کے کھڈار ونڈ دے مُول تائیں اپڑ ویندے نیں تے اوہدا تروڑ کرن لئی تیار ہو ویندے نیں -

اخیرلی سطر وِچ جیویں پُگ ہے:

سچ کنارے رہ گیا کھیہہ مردے باہمن مولانے

نتارا تھی گیا اے- سچ اِک پاسے اے ونڈ کاراں دی کھیہہ دوجے پاسے- بھلاونی مُک گئی اے سمجھاونی سر گئی اے- لوک پوڑی پُگ کے دُنی دی موہ وِچوں نِکل آئے نیں - اوہناں ہُن سچ نوں کنارے کرن والیاں دے ہتھ ویکھ لئے نیں - ایانے سیانے تھی کے جُڑ کھلوتے نیں - ایہو جڑت سچ کنارا ہے- پر نال ای پوڑی آہندی اے ایویں نہیں - سوکھی نہیں ایہہ گل- مُڑ ویکھو- کیہ سچ کنارے رہ گیا اے تے وِچلا پِڑ یا سمندر ونڈ کاراں دی کھیہہ نے ملیا ہویا اے- کیہ ''رہ گیا'' اصلوں رہ گیا اے، ہار کے نُکرے لگ گیا اے- ایہہ نقشہ وی نالو نال ساہمنے کریندی اے پوڑی- فقیر سچ دی کھیڈ کھیڈیندے نیں لوکاں نال رَل کے پر اگلے وی ایڈے ایانے نہیں جو کھیڈاں راہیں ایانیاں نوں سیانے تھیون دی ویہل چا دیون- اوہ تُرت فقیری کھیڈ نوں باہمن مولانیاں دی کھیہہ بنا دیندے نیں - فقیری ڈیریاں نوں ساج سوار کے اُتے باہمن مولانیاں نوں مسند مجور بنا بہاوندے نیں تے اکائی دے بھنڈار توں دُوئی پئی ورتیندی اے ٹھنڈی ٹھار-

کھیہہ مرن دا رَولا ہے ای سچ نوں کنارے لاون لئی- سچ کنارے رہوے تاں ای خلقت دُنی دی موہ وِچ بدھی رہ سکدی اے- دھرتی تے دُنی دا راج رہ سکدا اے- سچ نوں جیون دا وِچکار بنن توں روکو- خلقت نوں سچ وِچ جُڑن توں روکو- رنگ رنگ دِیاں ونڈاں ونڈو خلقت نوں - بندیائی دی جوڑوِیں شناخت لبھدیاں نوں رنگ رنگ دِیاں توڑوِیاں شناختاں گھڑ ورتاؤ تے ہر شناخت نوں دُوجی نال بھڑاون لئی پھبویں باہمن مولانے وی سودھ سوار اُتارو وِچ-

باہمن دی ''باہ'' وِچ تے مولانے دے ''لانے'' وِچ کھیہہ دی کھچوتان ہے پر وِچ ویکھو ایہناں دی آپس دی ''مَن مو''- اندرلی مِیسنی سُر سلاہ- سچ نوں کنارے لا کے اپنی باہرلی کھیہہ وِچلی سُر سلاہ وِچ کتنے سُکھی نیں ایہہ- کھیہہ مرن وِچ جُٹے رہو تانجو سچ نوں کنارے کرن دی تسلا مِلدی رہوے- لوک جُڑت نوں بھنن دی نِشا پوری پئی ہووے-

''سِروں نہ مِٹے آون جانے'' رہاؤ اے پوڑی دا- ہر سطر دے اگے پِچھے آون والے ایہہ بول جیویں بانہیں نیں پوڑی دِیاں - ایہہ بول استھائی نیں پوڑی دے گاون دی- پوڑی گا کے کھیڈیندی اے- گاون ہس کھیڈیندیاں واجاں دا میل اے- گاون کھولدا میلدا اے اندراں نوں - وڈی کُھل کھلاروِیں جُڑت دا رس چکھیندا اے جی جی نوں - ونڈ وِتکرے والے اچار دا سواد ونجیندا اے-

 پر ایہہ بول مُڑ مُڑ کیوں آوندے نیں - متے بولاں دا مُڑ مُڑ آون سِروں نہ مُکنے آون جاون دی نقل اے- نہ مکنا آون جاون رمز ہے اِکو کم نوں مُڑ مُڑ کیتی آون دی- ونڈ پاڑ دا کم ہر وارے رنگو رنگ ہوندیاں اِکو ای ہے اصلوں - مُول اِکو ہے ایہدا- اجوکے باہمن مولانے تے ایہناں نوں پِڑیں اُتارن والے اوہو تاں نہیں جو پرانیاں واریاں وِچ آہے پر ایہہ اوہناں دی ای نویں جُون نیں سمجھو- ونڈ کاراں دا آون جاون اِکو اے- دُنی دی موہ ایہناں نوں مُڑ مُڑ ایہو اِکو کم کری آون وِچ بنھی رکھدی اے- ایہو باندھ ایہناں دی ہستی بن گئی اے- ونڈ وِتکرے نوں میٹن دا آہر جے دُنی موہ نوں مُڈھوں مکاون دا آہر بنن لگے تاں ایہناں نوں موت جاپدا اے-

آون جاون اصلوں نہیں مُکدا تے نہ ای آون جانے اپنی کرتوت چھڈ سکدے نیں – ''سِروں'' دا مطلب اصلوں وی ہے، سریوں، تے ''سِر توں'' وی- سِر تے سوار ہے آون جاون- پر ایہہ آون جاون والی رمز آئی کِتھوں - اِک عام مت آہی پرانی بھئی جو کریندا اے اوہ کیتی بھوگیندا وی اے- نِرا ایہہ نہیں جو اوہنوں سزا مِلدی اے یا انعام ڈِھیندا اے- جو کیتا اوہ اِک نویں ڈھال وِچ ڈھالدا اے بندے دی ہستی نوں - کرنی جُون بدلیندی اے بندے دی- جی دا اپنے لئی چُنیا کرتب اوہدی ہستی نوں ساردا اے، ڈھانیاں میلاں دا ورتارا اوہناں دی ہستی نوں - ایہہ عام مت لوک ورتیندے آہے دُنی واناں نوں ورجن لئی تے اپنے آپ نوں سنبھالن لئی- دُنی واناں نوں ایہہ گل چُبھدی آہی- سو اوہناں دِیاں سیانیاں ایس عام مت نوں ویل وٹ کے اِک خاص مت بنا ٹوریا- اِک جنم وِچ کیتے کرم دا بھوگ اگلے جنم وِچ بھوگیندا اے بندہ- مندا کرو تاں اچھوت شودر جمسو اگلے جنم چنگا کرو تاں باہمن کھتری- اجدے اچھوت شودر اوہ نیں جیہناں پِچھلیاں جنماں وِچ مند کمایا تے اجدے باہمن کھتری پِچھلیاں جنماں دِیاں چنگیاں کیتیاں دا پھل پئے کھاوندے نیں - ایہہ مت دھرم بن گیا، تے راجکاراں دا لوکائی دی محنت مار کے اپنے پلے پاون قدرت دا قانون- دھرو بدھیاں نوں اپنی ہستی قدرتی جاپن لگ پئی- روز ورتیندا دھگان ای قدرت دا قانون بن بولیا- جیہڑا ایس قانون اگے کُسکے اوہ اگلے جنم لئی نویں دُکھ دا مسالہ تیار کریندا اے تے جیہڑا سِر سُٹ کے دِلوں وجہوں ایہنوں منی آوے اوہنوں اگلیرا جنم سکھالا ہوون دی آس ہو سکدی اے- ایہہ مت دُنی موہ دی ونڈی خلق دی ونڈ نوں پکیاں کریندا اے تے اوہدے اُتے دھرم دا پہرہ بہالدا اے- پوڑی ایس مت دا اسُرگا ڈھاوندی اے- ''سِروں نہ مِٹے آون جانے'' دی دُہرائی مت دا ہوکا جاپدی اے- پر ایہہ ہوکے دی نقل اے- ایہہ نقلی ہوکا ہر سطر دے پوند تے اخیر وِچ آ کے بھنڈدا اے مت دے بناونہاراں نوں - ورناں مذہباں دِیاں شناختاں بنھ ٹھوک کے لوکاں نوں دُنی دی نوکری وِچ جوئی رکھن والیاں نوں - رہاؤ دے بول ہر سطر وِچ گِنے پاڑ نوں دُنی دی موہ نال جوڑیندے نیں - ایہہ موہ سِر اے مُڈھ مُول اے پاڑاں دا- ایہہ پاڑنہاراں دیاں سِراں تے سوار اے- سو اوہناں دا آون جاون، ہر گھڑی مر مر کے اوسے جُون وِچ مُڑ جمن مِٹ نہیں سکدا- اِک ہور رنگ وی ہو سکدا اے رہاؤ دی کھیڈ دا- سر سِرا وی اے- آون اِک سِریوں آوندا اے تے دوجیوں نِکل کے جاون بن جاندا اے- پر سِرا تے ہویا کوئی نہ- گھیرا ای ہویا دُنی موہ دا جیہدے اندر ایہہ آون جاون دا گیڑ پیا گِڑدا اے- نہ آون آون اے نہ جاون جاون اے- گیڑ تاں مُکے مُکتی تاں مِلے جے دُنی دی موہ مُکے تے دُنی دی موہ تاں مُکے جے دُنی مُکے-

کرماں دے بھوگ دا مت تے بنایا گیا ہا ورن ونڈ نوں پکیاں کرن لئی- پر پوڑی وِچ اوہدی نقل خلقت اُتے ڈاہی ہر رنگ دی ونڈ توں پڑدہ لاہوندی اے- مولانیاں نوں ایہہ بھرم وی رہیا جو اساں چار ورنی ونڈ والا ظلم مکاون آئے آں - پر پوڑی چار مذہبی ونڈ نوں چار ورنی ونڈ دی سکی بھین دس کے ایس بھرم نوں وی بھنڈدی اے-

رہاؤ تے آ کے پوڑی دی کھیڈ ناچ بن ویندی اے- کِھلّی مریندی لُڈّی- پوڑی دی کھیڈ سرل وی ہے تے پیچویں وی- ایہدا سرل ہوون ای ایہدا پیچ اے- سو ایس کھیڈ نوں نویاں کرن لئی مُڑ کھیڈن لئی مُڑ سمجھنا پوندا ہے ہر واری- ایس واسطے سانوں ایہہ لیکھ وی لکھنا پیا اے- پر لیکھ پوڑی نہیں نہ پوڑی لیکھ اے- پوڑی پڑھن پوڑی کھیڈن اے- سمجھن نِرا سمجھن نہیں - سمجھ کھیڈن اے-

سو آؤ پوڑی پڑھیئے-