فرید بھنڈار

دریا ساڈا راکھا آہا- سانوں کِھلرن توں، اُبھرن توں ودھن توں ورجدا- آپنے آپ توں باہر نِکلنوں ورجدا- ساڈی سوچ اُڈاری کولوں، ساڈیاں سُپنیاں کولوں سانوں بچاؤندا- آپنی ’میں‘ وِچوں نِکل کے آپنے ’تُوں‘ ول ونجنوں ہٹکدا-

دریا ساڈی ماپیاں دی جُوہ دی حد آہی- ماپیاں دی سوچ دی، سار دی حد- اوہناں دے کرن دی، جرن دی حد- اوہناں دے دِل دی حد- ماپیاں ولوں سانوں جو کُجھ مِلیا اوہ دریاؤں اُرار ای ہا- ماپے سانوں پالدے، سنبھالدے، ساڈے کاج سواردے، پر تاہیوں جے اسیں دریاؤں اُرار رہیے اوہناں دی جُوہ وِچ رہیے- ماپے چاہوندے پئی دریا سانوں گھیری رکھے اوہناں دی جُوہ دے اندر، جو کُجھ اوہناں کیتا، ورتیا، سوچیا اوہدے اندر- جیویں اوہناں کیتا، ورتیا، سوچیا اوہدے اندر سانوں گھیری رکھن لئی اوہ دریا نوں آپنا کاما سمجھدے-

دریاؤں اُرار ماپیاں دا حکم چلدا آہا- سارے سکول کالج کچہریاں دفتر مندر مسیتاں تکیے دارے تھیٹر کلباں چکلے شراب خانے ماپیاں دے حکم نال سانوں ماپیاں دی جُوہ وِچ گھیری رکھن اُتے لگے رہندے- ایہہ کُل جائیں بنائیاں ای ایسے کم لئی آہیاں جو نویاں آون والیاں نوں دریاؤں اُرار ماپیاں دِیاں کڈِھیاں لیہاں اُتے لائی رکھیا جاوے- ہوونہاراں دے ہوون نوں تے کرنہاراں دی کرنی نوں وڈیاں دی مرضی نال بنّھی رکھیا جاوے- تے وڈیاں دی مرضی کیہ آہی- ایہو جو کوئی شے آپنی تھاں توں نہ ہلے- جو ہوندا رہیا اوہ ہوندا رہوے بھاویں انیاں ای ہووے- جو نہیں ہویا کدیں نہ ہووے بھاویں حق ای ہووے-

پر جے مندراں مسیتاں سکولاں کالجاں دفتراں کچہریاں چکلیاں شراب خانیاں دی مار کھا کے وی نویں آون والے دریاؤں پار نظراں لائی رکھدے تے وت اوہناں نوں ڈکن واسطے پُلس تے فوج دے ہتھ ہتھیار کامے ہر ویلے تیار ہوندے- جے نویں آون والے گلِیں کتِھیں ولائے نہ جاندے تاں اوہناں نوں زورِیں دب دبیڑِیں ڈکیا جا سکدا ہا-

نویاں دے دِل وِچ دریا دی چِھک وی آہی تے دریا دا سہم وی- دریا بے ہاتھ اے بے انت اے- مُونہہ زور اے- ایس کارن ہِک دِل اساڈا ایہدے کولوں سہمدا آہا- ایہہ سہم ماپیاں دی مرضی دا پرچھاواں آہا- ہِک دِل اساڈا نویاں آیاں دا ایہہ وی رہندا جو ماپیاں دی مرضی نال مرضی رلا دیئے- اوہناں دی دسی لِیہے لگیے- جیہناں ڈھنگاں نال اوہناں ناں ناواں کمایا اوہو ڈھنگ اپنائیے- ناں ناویں لئی جیہڑا گھول اوہناں کیتا اسیں وی کریئے- حاکم وڈیرے نویاں آیاں نوں ایس گھول وِچ واڑن لئی تھاپڑدے تے کھار دیواؤندے- آپنیاں کُرسیاں نوں لشکاؤندے تے وڈیاؤندے- نویاں نوں آکھدے ایہہ کُرسیاں تُہاڈے جوگیاں ہن جے تہاڈے اندر دم ہے تاں آؤ سانوں لاہ کے آپِیں مَل لوو- نویاں آیاں دِیاں نظراں نوں دریاؤں پار ولوں موڑن دا ایہہ کاری نسخہ آہا- ناں ناویں دے گھول وِچ وڑ کے نویاں آیاں دا دِل دریاؤں اُرار ماپیاں دی جُوہ وِچ ای کُھبیا رہندا- اوہ وی آکھدے جو ہے اِنجے رہوے- جو ہوندا آیا ہے سوئی ہوندا رہوے- تاں جے ناں ناویں والی کھیڈ وِچ اسیں وی ٹِھیپہ سٹ کے کوئی خانہ مَل لئیے-

پر بیا دِل نویاں آیاں دا نِت دریاؤں پار جاون تے آہا- دریا ساڈے جیون دی سبھ توں وڈی روک آہی- ساڈا سبھ توں وڈا ویری- ساڈے ودھن، اُبھرن، نِت نویاں ہوون دا ویری- پار مینڈا رانجھن وسیندا ہے تے دریا مینڈا راہ مَلی کھلوتا ہے- پر جے مینڈے اندر سِر تلی تے دھرن دا حوصلہ ہے تاں دریا مینوں رانجھن دی نگری دا بُوہا وی ہے-

جیہڑا دل اساڈا ماپیاں دے پرچھاویں ہیٹھ ہے اوہ سانوں دریا دے بہوں نیڑے نہیں ڈُھکن دیندا- جیڈی دُوروں سرکاری حکم ہے اوڈی دُوروں ای سانوں دریا ول ویکھن دیندا ہے- ایڈی دُوروں دریا اسانوں ماپیاں دا جدی کاما دِسدا ہے- ماپیاں دی رِیت دا، وڈیریاں دے ویہار دا پُرانا راکھا- جے دِل اساڈا ماپیاں دے پرچھاویں ہیٹھ ای رہوے تے اسیں سرکاری دُوری نوں کِتے بے دھیانے اُلانگھ کے دریا دے نیڑے ونج کھلویئے تاں دریا مریلے پشُو وانگ سانوں شُوکردا تے گُھرکدا ہے- جیہڑے دِلوں ماپیاں دا پرچھاواں ونجایوں باجھ دریا دے نیڑے ہوئے اوہ اِکے تاں عُمراں دا جھورا سہیڑ کے آپنی بُکل دے چور بنے تے اِکے اصلوں سُرت ای گوا بیٹھے-

جیہناں ماپیاں دا پرچھاواں دِلوں دھو چھڈیا اوہناں نوں دریا دُوروں رمزاں نال سدیندا تے موہندا ہے- دریا اوہناں نوں اُلیلدا ہے چلو ماپیاں دی جُوہ والی اج دی کالکھ لاہیے تے پار ونج کے آپنی بھلک آپ جگایئے- اُبھریئے، اُسریئے تے نِت نویں تھیویئے- جِتنا اوہ نیڑے دریا دے ہووندے ہن اوتنی ای سِک پار ونجن دی ودھیرے مچدی ہے- دریا رانجھن دا بُوہا- اساڈا ویری، اساڈا بھیتی اساڈا سِیری- ایہدے وِچ وڑ کے ایہدے نال گُھلیے- کھہیڑیئے-

پر جد تائیں ٹِھلّ نہ پویئے ماپیاں دا پرچھاواں کھیہڑا نہیں چھڈدا- مُڑ مڑ گھیردا ہے- جد تائیں ٹِھل نہ پویئے دریا دی سِک وی تے اوہدا سہم وی دوویں دِل دے نال رہندے ہن-

جیہڑے دریاؤں پار گئے رانجھا اوہناں وِچ موہری ہے-

رانجھے چنانہہ پار کیتی تے ماپیاں دی جُوہ چھڈی- اوہدیاں بھراواں دے دِل ماپیاں دے پرچھاویں دے کُچھڑ پئے چڑھے- اوہناں ماپیاں دا ناں سانبھیا ماپیاں دی بھوئیں تے گھر سانبھے- وت ایس سانبھ سہیڑ توں اسانجھی مَل والی رِیت تُری- اتے رانجھے دے بھرا ایس رِیت دے مجاور لگے تے ایسے رِیت دی اوہناں نوں تے اوہناں دِیاں پِیڑھیاں نوں مار وگی-

رانجھے چنانہہ پار کیتی اتے اوہ ودھن پُھلن دے پندھ پیا- آپ پچھان دے پندھ پیا- اوہنے آپنی ”میں“ نوں موکلا تے ِنگّر کیتا تے آپنے ”توں“ نال گھنیرا سانگا جوڑیا- چنانہہ پار کر کے اوہنے ماپیاں دی جُوہ وِچ چلدے ویہار دے ظلم توں نابری کیتی- آپنی ثابتی دی سنبھال کیتی تے آپنے ست دا پالن کیتا-

تخت ہزارے وِچ اسانجھی مَل دا ویہار پردھان ہے- لوکی نِت کھار کھاوندے تے اِکدُوجے نال بِھڑدے ہن- وست بنائی ایسے لئی جاوندی ہے جو لوکی اوہنوں ودھو ودھ سانبھن لئی پئے بِھڑن تے اِکدُوجے نوں تھاؤں پئے مارن- وست دا مَلن مُول ہے ورتن ہنڈاون مُول نہیں - جیہڑا وست بناون تے سمیٹن دی ایس انھی کھیڈ وِچ نہ وڑے لوکی اوہنوں آپنے وِچوں نہیں سمجھدے اوہدے اُتے شک کریندے ہن تے اوہدے نیڑے نہیں لگدے-

رانجھا آپنی ونجھلی پاروں تخت ہزارے دیاں وڈکیاں نوں متھیوں دُکھدا ہے- ونجھلی دے بول تدوں وستاں وِچ نہ آہے گِنیندے- سُراں نوں ریکارڈ کر کے سانبھن سہیڑن دی اجے اٹکل لوکاں نوں آہی کوئی نہ- نہ ای سُرہاریاں نوں نوکر رکھ کے اکدوجے کولوں نمبر لے جاون دا کِسے نوں اجے خیال آہا- اجے موٹیریاں شیواں دی مَل لئی گھول پیا ہوندا ہا- سُر اجے جادُو ای آہا- رانجھے دی ونجھلی گبھرواں نوں بھوئیں دی کھوہ کھس توں ولا لیندی- رناں کولوں گہنے کپڑے چھڈا لیندی- رن کھسم دے سنجوگ وِچ بھنگ گھتدی- تخت ہزارے دے چلدے ویہار دے پہیے بنّھ کھلوندی-

تخت ہزارے رانجھا بھراواں وِچ ویہلڑ اتے مکھٹُو سدیندا آہا- کیونجے اوہ وست پُجاری نہیں - وست بناؤن تے مَلن نوں حیاتی دا مُول نہیں منیندا- بھرجائیاں نوں ایہہ وی دُکھ ہے جو رانجھا تخت ہزارے دِیاں سوانیاں نوں موہندا کیوں ہے- نہ اوہ کھارو کھاری وستاں گھڑدا ہے نہ مَلدا ہے مُڑ اوہ جنانی نیڑے جاوے کیوں -

جنانیاں وی اسانجھ مَل ویہار وِچ اِک وست ای ہن- ہور وستاں ہار اوہناں نوں وی کھارو کھاری نِت نویکلیاں رنگاں وِچ گھڑیا بنایا ویندا ہے- تے وت کھارو کھاری مَلیا ویندا ہے- بھرجائیاں نوں ایہہ دُکھ ہے جو رانجھا کوئی مُل تاریوں باجھ جنانیاں مَلن دا حقدار کیویں ہویا- اوہ رانجھے نوں مکھٹُو ہوون دا میہنا دیندیاں ہن اکھے جا کے ہیر پرنا لیا- ہیر دا سوہن جگ جاتا ہے ایس وجہوں اوہ جنانیاں وِچوں سبھ توں مہنگی وست ہوئی- اک اصلوں مکھٹُو بندے نوں اوہناں ہزارناں بھانے ایس توں وڈی چوبھڑ کیہ ہو سکدی آہی- رانجھا لوکاں دے اندروں اصل بندیائی جگاوندا ہے- بندیائی دے پیروں وست پُوجا دِیاں بیڑیاں کھولدا ہے- تخت ہزارے دے چلدے ویہار نوں رانجھے کولوں وڈا دھڑکا ہے- ایس وجہوں رانجھے دے بھرا بھرجائیاں اوہنوں بھنڈدے ہن تے آپنے ولوں اوہنوں ککھوں ہولا کر کے اوہدا ڈنگ پئے کڈھیندے ہن-

پر ایس سلوک نال ہویا ایہہ جو رانجھے نوں تخت ہزارے دی رہتل دا اصلا ہتھوں صاف ہو کے دِسیا- اوہنے جاتا جو ایہہ رہتل منس پال نہیں وست پال ہے- ایس رہتل دے مارے جیون نہیں جالدے، مَل مارن نوں ای جیون سمجھدے ہن-

رانجھے دے منوں وڈیاں دا پرچھاواں دُھپدا گیا- تے دریا دی چِھک ودھدی گئی- سُجھ گئیوس جو آپنی جُونے جیون واسطے وڈیاں دی رہتل کولوں پلہ چھڈاؤنا ای پوسی- ایس رہتل دا رلا آپنے لہو وِچوں مکاونا ای پوسی- چنانہہ وِچ ٹِھل کے چنانہوں پار جانا ای پوسی- چنانہوں پار گیا تاں جانو رانجھے آپنی ”میں“ نوں نرولیا تے نویں جُون وِچ پیر پایا- دریاؤں پار گئے تے منوں ماپے گھر دی پکڑ گواتی- وڈیاں دی چھتر چھاں ہیٹھوں سِر کڈھیا تے آپنے وجود نوں آپنے پیریں کھلہاریا، آپنے ہوون دا سورج وکھالیا- دریاؤں پار گئے تاں آپنی سُرت سیان آپنا ست آپنا جیرا پرکھیا پچھانیا- آپنی مت نوں آپنی کرنی نوں وساہیا آپنے منس ہوون دی گواہی بھری- دریاؤں پار ونجن بندے دے نویکلے تے آپ مُہار ہوون دی رمز ہے- پر دریاؤں پار ونجن ڈُونگھے سنجوگ بناؤن دی وی رمز ہے- پرانیاں سانجھاں جیہڑیاں وڈیریاں نے سِریں چوائیاں کھوکھلیاں آہیاں - کھوکھلے بھار چاون نال بندہ اصلوں کھوکھلا تھی ویندا ہے- نویاں سانجھاں جیہڑیاں آپ کمائیاں نِگّر ہن- ایہناں نال بندے دا وجود مَولدا ہے- پرانیاں سانجھاں دی جڑ وی بندے دے چیتے وِچ ہوندی ہے- ماپے، برادری، ساکاچاری ایہہ سبھ چیتے دے پرت ہن پر سبھ توں پُرانا تے مُڈھلا پرت چیتے دا منس دی قدرت نال تے منس دی منس نال سانجھ والا ہے- چیتے دا ایہہ پرت بیاں پرتاں دے گھٹے ہیٹھ گواچا رہندا ہے تے سبھ تھیں پچھیترا ہتھ آؤندا ہے- تاہیوں ہتھ آؤندا ہے جدوں ماپیاں دی جائی ساک برادری دی پالی سُرت مُکیجے تے آپ جائی، آپ کمائی سُرت نال بندہ نواں جیون اُسارے- دریا دا پارلا کنڈھا ہے تاں اصلوں قدیمی پر ہر ترنہار لئی نِت نواں نِت کوارا ہے-

اسانجھی مَل لوکائی نوں اُچیاں تے جِھکیاں میلاں وِچ ونڈ دیندی ہے- اُچ میلی زروال بن ویندے ہن- اوہناں دے ہتھ ناں ناواں، وست ورتارا تے حکم حکومت ہوندا ہے- ہِین میلی محنتی تے کامے ہوندے ہن تے آپنی محنت راہیں اُچ میلیاں دے کوٹھے بھر کے آپنے جیون دا چارہ کریندے ہن- جے بندہ ایس میل بندی وِچ لبھی جاء نوں حق جانے رب دی رضا آکھے تے سمجھو اوہ ماپیاں دی جُوہے راضی ہے- دیہوں دینہہ اوہدی سُرت کُھنجدی جاونی ہے ست مُکدا جاونا ہے- اوہ بے تھوہا تے لائی لگ ہے تے اوڑک اوہنے مِٹی دی مُورت بن جاونا ہے- اتے جے بندہ ایس میل بندی وِچ لدھی جاء توں نابر تھیوے، ایس جاء نوں میل بندی دیاں راکھیاں نال لڑن لئی مورچہ سمجھے تے اوہدا آندری ودھیرے ساودان ہوندا ہے- ہاں اوہدی وِچ دمو دم چانن لگدا ہے تے اوہدے ست دا کوئی انت نہیں رہندا-

رانجھا زروال گھر دا جم پل آہا پر اوہنے اُچ میل وِچ آپنی جاء نہ قبولی- تخت ہزارے دے وسیب وِچ انج جاپدا ہے جیویں بندے نوں رب نے نِرا وست بناون تے وست سانبھن لئی سِرجیا ہووے- اگے وست جیون دے کم آوندی آہی- ہُن جیون ایہدے کم آؤندا ہے- تخت ہزارے وِچ وست نوں بندے نے رب من لِتا- ہُن ایہو رب بندے دے لیکھ ِلکھدا ہے- ایہو بندے دی سوچ نوں گھڑدا ڈھالدا ہے اوہدے ہتھ پیر چلاؤندا ہے- جِتنی وست بندہ بنا سکدا اتے سانبھ سکدا ہے اوتنی اوہدی میں ہے- اوسے حساب سِر ای ہوراں نال اوہدے ساک سبندھ ہن-

رانجھا میل پال وسیب نوں رب منن توں نابر تھی گیا- دریاؤں پار جاون رمز ہے رانجھے دی نابری دی، نابری دے نینہہ دی- دریاؤں پار گیا تاں اوہدا ست ودھیا- پرانی رہتل دِیاں جڑاں اوہدے اندروں پٹ گھتیاں - اوہدے سُر باجھ مجھیں نہ چریندیاں تے اوہدے ساہ نال رنگ پورِیں بھا لگ ویندی-

چنانہوں پار دا پندھ اک نویں جونے جیون دا پندھ ہے، آپنے اندر نوں نویں رنگ رنگن دا تے آپنے ویہڑے نوں نویں سِریوں اُسارن دا- ایس پندھ تے اک واری پیر پاویئے تے مُڑ نینہہ نبھاونا پوندا ہے- نہیں تے بندہ اگلے حالوں وی جاؤندا ہے- جد رانجھے پچھانہہ پرتن دی کیتی تے بھراواں دی وستی ول مُڑ آیا تاں موت نے اوہنوں آن ولیا- اِک واری دریاؤں پار جا کے مُڑن لاہے کپڑے وت پاؤن ہے- جیہڑے ڈھنگ جیون دے کوجھے جان کے ردے اوہناں نوں مُڑ اپناؤن ہے- جیہڑی جُون ہنڈا کے اگانہہ ودھے وت اوسے وِچ وڑن ہے- جیہڑیاں پھاہیاں گُھل کے لاہیاں اوہناں نوں مُڑ گلیں گھتن ہے-

رانجھا ہیر نوں پرناون کیتے بھراواں تے پرانیاں انگاں ساکاں دی جنج جوڑن مُڑیا- اوس ایہہ نہ جاتا جو ہیر ایس جنج نال پرنینی کوئی نہ- ایس میل نوں چھڈ کے ای تُوں ہیر دے کول اپڑیوں تے جے ہُن مُڑ اوس میل نوں جا مِلیا ہیں تاں وت ہیر دی آس چھڈ دے- رانجھے چنانہوں اُرار آکے سمجھو نینہہ تروڑیا- وست پال تے مَل مار وسیب نال بِھڑن دا قرار چھڈیا- نابری دا رنگ کھوریا تے ہار من کے ناں ناویں والیاں دا رُولا قبولیا- ہُن اوہ اوہا بھابیاں تے بھراواں دا ادِھین دھیدو آہا کھوہ کھس اتے آپا دھاپی دے ویہار دِیاں رِیتاں وِچ ولیا- ایہدا ہیر نال ویاہ کیویں ہو سکے ہا-

چنانہوں اُرار مُڑ کے رانجھے آپنی کمائی ثابتی بوڑی- آپنی ہوند گوائی- موت قبولی- اہوند مَلی- پر رانجھے دی موت نال ایہہ گل پکی ہو گئی جو جگ وِچ دو دھڑے ہن اک اوہ جیہڑا ودھو ودھی وستاں بناون تے سانبھن وِچ جُٹیا ہویا ہے- جیہڑا اسانجھی مَل دے قانون راہیں خلقت نوں وکھ وکھ میلاں وِچ ڈکی رکھنا چاہوندا ہے تے بیا اوہ جو اسانجھی مَل دے قانون نوں بھن کے خلقت نوں میل بندی دی قید وِچوں کڈھنا چاہوندا ہے- جیہڑا بندے نوں ودھو ودھی تے آپا دھاپی والے گھیرے وِچوں چھڈا کے مُڑ بندہ بناؤن لوڑدا ہے- ایہناں دوہاں دھڑیاں دا آپو وِچ کوئی سمجھوتہ نہیں ہو سکدا- ایہناں دا بِھڑن اٹل ہے- جے نابر دھڑا نابری چھڈ کے صلح صفائیاں اُتے آ جاوے تاں سمجھو اوہنے ہتھیں موت سہیڑی- نابری رانجھے دا روح ہے اوہدی میں ہے- ایسے نال اوہدی ثابتی ہے- اوہ جتنا آپنی میں نوں کرڑا کریندا ہے اوتنا ای ہیر دے نیڑے ہوندا ہے- جد نابری دے قبضے اُتے اوہدی پکڑ ڈِھلی ہوئی اوہدی میں جنگال گھتی- اوہدی ثابتی تِڑک گئی، ہیر اوہدے توں دُراڈی ہو گئی- رانجھا نِت نابر رہوے تاں جیوندا ہے تِھڑک جاوے تاں کھیہہ تھی ویندا ہے- فقراں دا ناں ناویں والی رہتل نال نِت دا شریکہ ہے- فقر تاہیوں جیوندا ہے جے ایس رہتل نوں جڑوں پٹ دیوے- ایہو ای ہے فقر دا نینہہ- جے رانجھا نینہہ نہیں پالدا تے اوہدی فقیری نہیں رہندی- اک واری چنانہوں پار جا کے ہیر دی جُوہے پیر پا کے رانجھا پچھانہہ ماپیاں دی جُوہ ول پرت نہیں سکدا- جد پرتیا مویا-

رانجھے دی موت دسیندی ہے جو اساں اجے اوہدی حیاتی دے سِٹے سانبھ نہیں ساں سکدے- حالے ساڈے اندر اوہنوں جیوندا رکھن دا تے اوہدے نال ٹُرن دا ست نہیں آہا- اوہ بہوں ترِکھا ہا- ساڈی اُپج ساڈا اُدم اجے اوہدی کرنی نوں سہار نہیں ہا سکدا- اساں اوہنوں مار چھڈیا- ہور اجے ساڈے کول واہ نہ آہا-

پر رانجھے دی موت ایہہ وی دسیندی ہے جو اساں آپنیاں تھوڑاں نوں وسارنا نہیں ساں چاہوندے- سانوں آپنی ہار دی اجیہی نشانی چاہیدی آہی جیہڑی دینہہ پر رات ساڈے سینے رڑکدی رہوے- اوہ مر کے ساڈی ہار دی نشانی بن گیا- ایہو نشانی جِتن دی رِیجھ وی ہے جِتن دی آس وی ہے- آپنی کوجھی رہتل نوں آپنے کُوڑے ویہار نوں ردن لئی اساں چیتیاں وِچ اوہدے ناں دی دُھونی دُھکھائی جیہڑا ساڈی رہتل نال، ساڈے ویہار نال، سمجھوتہ کر کے جیوں نہیں ہا سکدا- جیہڑا اِکواری دریاؤں پار جا کے پچھانہہ آون جوگا نہ رہیا-

عزت بیگ مہینوال بنیا تے چنانہہ پار کر گیا- اوہ بُخارے دا زروال آہا- جے چاہوندا تے زر دے زوریں سوہنی دا ساک منگدا- تاں تُلا کمہیار کیہ عذر کریندا- اوہ سگوں وڈے مان نال دھی پرنیندا تے سوہنی نوں لچھمی سمجھدا پر عزت بیگ نے آپنا سارا پیسہ تُلے نوں بھانڈیاں دے وٹے دے دِتا- سینکڑے گاگراں، ہانڈِیاں، گھڑے تے ٹھوٹھے لئی گیا تے رکھی گیا- بھانڈے کیہ کرنے ہن- عزت بیگ وست پال رہتل نوں بھنڈنا چاہوندا ہا- وست پالاں نوں اوہناں دے رُولے دا اصلا وکھاونا چاہوندا ہا- تُساں وست گھڑی جاون تے سانبھی جاون نوں جیون سمجھدے ہو- تے وست گھڑی جاون سانبھی جاون واسطے پیسے دا تہاڈی رہتل وِچ اوہو درجہ ہے جو جُسے وِچ رت دا- عزت بیگ نے وست پالاں نوں اوہناں دی نقل بنا کے شیشہ وکھایا- اوہنے آپنے آپ نوں وی شیشہ وکھایا- کیوں جو اوہ آپنے اندر دے پرانے وست پال نوں مُکاونا چاہوندا ہا- اوہ عزت بیگ نوں مار کے فقیر جمنا چاہوندا ہا- اوہ چنانہوں پار ونجن لوڑدا ہا اسانجھی مَل اُتے اُسری تے کھار اُتے پلی رہتل نوں ونجاون لوڑدا ہا- چنانہوں پار ای سوہنی نال اوہدا میل ہو سکدا آہا- ایس رہتل دا ونجاپ ای بندے دا بندے نال ملاپ ہے- جد تائیں اوہدا مال، اوہدا جُنڈلا، پچھلی پت پرتیت، پچھلے سنگی تے بھیال، اوہدے نال ہن اوہ سوہنی دے نیڑے نہیں ڈُھک سکدا نہ ای آپنے آپ دے نیڑے ہو سکدا ہے- عزت بیگ تے سوہنی دے وِچکار، عزت بیگ تے اوہدی اصل ”میں“ دے وِچکار چنانہہ ہے-

سوہنی نوں وی آپنا آپ اُتھلنا پوسی- آپنے پیکے سوہرے دی پکڑ دِیاں جڑاں آپنے اندروں پٹنیاں پوسن- اسانجھی مَل دی چودھر دے بندی خانے وِچوں نِکلنا پوسی- بُخارے دے سوداگر نے آپنا ناں ناواں گوا کے، مہینوال بن کے چنانہہ پار کر کے آپنی تے تُلے کمہیار دی رہتل نوں للکاریا- تُلے کمہیار نے اوہدا توڑ کرن واسطے سوہنی نوں ودھیرے آپنی رہتل دے اندر جکڑ دِتا- ہُن سوہنی نوں وی چنانہہ ترنی پوسی- تے پارلا کنڈھا لبھنا پوسی-

سوہنی چنانہہ تر تے ویندی ہے پر پارلے کنڈھے ٹِکدی نہیں - ادھی راتیں ٹِھل کے اوہ دھمی اُرار پرت آوندی ہے تے سوہریاں پیکیاں دے شہریں جا وڑدی ہے- اسانجھی مَل دِیاں رِیتاں وِچ پلی سوچ کولوں اصلوں پلہ چھڈاون اوہدے وس نہیں - اوہنے نینہہ تاں لایا ہے پر اجے ایہدیاں رمزاں دی پُوری سار اوہنوں نہیں - رات اوہنوں نابری ول اُبھاردی ہے پر دینہہ اوہنوں سمجھوتے ول ولاؤندا ہے- اوہدا نینہہ رِیجھ دے ہنیرے کِھڑدا ہے تے سُرت دے چاننے جَھوں جاوندا ہے- اجے نابری نے اوہدے پُورے وجود نوں کلاوا نہیں گھتیا- ایہو سوہنی دا کچ ہے تے ایسے کچ وِچ اوہدا اُجاڑا ہے-

روز راتیں سوہنی سوہرے گھروں کھسکائے گھڑے اُتے ٹِھلّدی ہے- چنانہہ دِیاں انھیاں لپھاں نوں چھلدی ہے- ایہہ گھڑا گجرات شہر دی ماندی رہتل دا نشان ہے- سوہنی دی تاری ادھوری ہے- سوہنی دا آپا اُتھلیا نہیں جاؤندا-

سوہنی نوں آپنے اندرلے کچ دی کیڑ تدوں لگدی ہے جدوں ایہہ کچ اوہنوں موت دے مُونہہ اگے کر دیندا ہے- اسانجھی مَل دی رہتل دی راکھی اوہدی ننان اوہنوں تاڑدی رہندی ہے تے اک رات اوہدا پکا گھڑا وٹا کے کچا دھر دیندی ہے- شوہ وِچ پُج کے سوہنی دا کچ اوہدے اگے آ ویندا ہے- تے اوہ نینہہ دی رمز پچھاندی ہے- اچیتی ماپیاں دی رہتل دا پلہ اوہدے ہتھوں چُھٹ ویندا ہے تے اوہ ہکلی آپنے بے سہارے وجود نال چنانہہ دیاں لپھاں نال کھیہندی ہے- آپنا تے مہینوال دا اصلا سیاندی ہے- سار دا ایہہ گھنبیر چاننا جھٹ دا جھٹ ہے- کچ نے جیہڑا گھیرا موت دا اوہدے دوالے گھتیا ہے اوہ ٹل نہیں سکدا-

مِرزے دی کہانی وِچ دریا چنانہہ نہیں بار دا اوجھڑ ہے-

مرزا دانا باد کھرلاں دا پُتر ہے تے جھنگ سیالاں دی صاحباں نال اوہدا نینہہ ہے- صاحباں نوں ماپیاں چدھڑاں دے ہِک چھوہر نال پرناون دا پک کر گِھدا ہے تے مرزا سرپر صاحباں نوں بوہڑنا چاہوندا ہے- آپنی نیلی بکی تے چڑھدے مرزے خاں نوں اوہدے ماپے، بھیناں تے انگ ساک ورجدے ہن- سبھ چاہوندے ہن جو مرزا دانا بادیں رہوے- جُوہے اوہدے اندر گھیریا رہوے- ان ڈِٹھی ول نہ دھاوے- سبھ چاہوندے ہن جو مرزا اوہو رہوے جو اوہناں بنایا ہے- ماپیاں دا جایا تے آپنی گوت دا پالیا- اوہ نہیں چاہوندے جو مرزا آپنی گوت دی دِتی ”میں“ گواوے تے آپنے اُدم نال کائی بئی ”میں“ پچھانے تے اپناوے- مرزے دے گھر والیاں نوں صاحباں مرزے دی موت دا نشان ہے- تے بار دا پندھ اوہدے کُھنجن دا پندھ ہے- بار دا پندھ نبیڑ کے ساڈے ویریاں دی دِھی پرنا لیاوے تے اوہنے ساڈا مرزا، وِیر، پُتر، ساک، بانہہ، بیلی نہیں رہنا- اوہنے ہور دا ہور ای تھی وینا ہے- تے اوہدے نال اساڈی ہوند وی ہور دی ہور تھی جاونی ہے-

مرزے دیاں گھر والیاں نوں اوہدی موت دا دھڑکا نہیں آپنی تے آپنی رہتل دی موت دا دھڑکا ہے- جیہڑے خوف دا بنّھ اوہ مرزے دیاں پیراں نوں پئے مریندے ہن اوہناں دا آپنا اندرلا خوف ہے- بار دا پندھ اوَیڑا ہے- بھلے بھلے وریام ایس اوجھڑ وِچ وڑ پچھانہہ نہ پرتے- پر مرزا نینہہ دا پکا ہے صاحباں تائیں پجن آپنے آپ تائیں پجن ہے- تے صاحباں دا مِلن نویں جُونے جمن ہے- بار دا پندھ مارُو ہے پر مرزے دا اُدم بکی دیاں ترِکھیاں جنگھاں نال پار جا پُجدا ہے- صاحباں نال میل تاں ہو گیا پر اگوں مرزا بُھلیں پے گیا- صاحباں نوں بکی تے چاڑھ مُڑ دانا باد ول ٹُر پیا- دریاؤں پار ونج وت اُرار آون دی کیتیسں - بکی مرزے نوں مِلی آہی دانا بادوں جھنگ جاون لئی جھنگوں مُڑ ماپیاں دی جُوہے آون لئی نہیں - اوہدیاں جنگھاں اگانہہ ودھن دا کم کریندیاں ہن پچھانہہ ہٹن دا نہیں -

مرزا دانا بادوں نکل آیا- بار دا اوجھڑ وی چیریوس- صاحباں نال میل وی کیتوس- ہُن اوہدے تے اوہدے ماپیاں وِچکار عمراں دی وِتھ ہے- ایہو وِتھ اوہدی کھٹی ہے- اوہدی سُرت دی ساکھ ہے- پچھانہہ پرت کے ایہہ کھٹی وِیٹ ونجائیوس-

صاحباں نہ جھنگ جیوں سکدی ہے نہ دانا باد- اوہ بکی دی کنڈ اُتے ای جیوں سکدی ہے- مرزے دے نال- جھنگ ولوں تے دانا باد ولوں، پیکے سوہرے ولوں مُونہہ موڑ کے، ان ڈِٹھی دے پندھ پیاں ای اوہ جیوک ہے- صاحباں مرزے دی اُپج، اُلیل تے اُدم ہے اوہ مرزے دا جیون نال، آپنے آپ نال قول ہے- ہُن مرزے نوں اوہدے دسے راہ تے ٹُرنا پونا ہے- جے مرزا اوہنوں آپنی ادِھین سمجھے آپنی جی داری دا انعام سمجھ کے آپنی مونہی دی مُچھ اُچی کرن واسطے اوہنوں دانا باد گِھن ٹُرے تے ایہہ مرزے دا کچ ہے- وت جانو اجے مرزے رمز کوئی نہ سجاتی-

صاحباں اگیتر ہے- جے مرزا پچھلے پیریں ٹُر پوے اتے صاحباں نُوں آپنے پچھوکڑ نال رلاون لوڑے تے سمجھو صاحباں وی گوائیوس تے آپنی ہستی وی ونجائیوس- بار چھلن ہار ہے- جے کوئی ایہنوں پار کرن دی نیت نال چڑھے تاں ایہہ ہلاشیریاں دیوندی پیراں وِچ ست بھریندی ہے اوجھڑاں وِچوں سیدھاں وکھاؤندی ہے- پر جے کوئی ماپیاں دی جُوہ وِچ لُکن دی نیت تے چڑھے، پار  ونج مُڑ اُرار آون دی کرے تاں ایہہ اوہنوں بُھلاوے پاوندی ہے- سُرت سار گواؤندی ہے- اکھاں وِچ بھرم دی نیندر بھریندی ہے- پیراں نوں تھکیویں چڑھیندی ہے- مرزا صاحباں نوں گِھن پچھانہہ مُڑیا تے بار اوہنوں ماندر کے موت دی لِیہے لا دِتا-

جنڈ ہیٹھ مرزا بھرم دی گُھوکی وِچ پیا بُڈیندا ہے- سرہاندی بیٹھی صاحباں وی اوہ صاحباں نہیں رہی جیہنوں مِلن اوہ دانا بادوں چڑھیا آہا- ہُن صاحباں وی پیکیاں ول موڑے پے کے اک سیالن سوانی تھی گئی ہے جیہنوں نینہہ آپنے دی کوئی سار نہیں - ہُن اوہنوں مرزے نالوں آپنے ماپے، بھرا، انگ ساک ودھیرے نیڑے دِسدے ہن- اوہ اگیت بھلا کے پچھیت وِچ وڑدی جاندی ہے-

جیوں جیوں مرزے دی نیندر گُوڑھی پئی ہووندی ہے صاحباں دی سوچ پچھانہہ مُڑدی جاوندی ہے- اوہ ڈر لج تے پچھتاوے وچ گِھردی جاوندی ہے- آپنے گُن اوہنوں اوگن دِسدے ہن- اوہ آپنے آپ نوں گُناہی سمجھدی ہے- اوہدی میں اینی سوڑی تھی گئی ہے جے اوہدے وِچ ہُن آپنیاں ساکاں سیناں سوا کِسے دی جا نہیں - اوہ مرزے دا ترکش اُتانہہ ٹنگ چھڈدی ہے- اوہنوں تے آپنے آپ نوں موت دے ہتھ پھڑا دیندی ہے-

صاحباں جیون دا نشان آہی- مرزے دی پچھانہہ مُڑنی پاروں موت دا نشان تھی گئی ہے- سُتا مرزا اوہدا نینہہ نہیں - اوہ اوہنوں سیاندی نہیں - اوہدی سُرت نینہہ دا لڑ چھڈ کے بالپنے ول پرت گئی تے اسُرت تھی گئی-

پچھلے پیریں بار وِچ وڑ کے کوئی جیوندا نہیں رہ سکدا-

سسی دے شہر بھنبھور تے پُنوں دے شہر کیچ وِچکار تھل ہے-

تھل وی دریا ونگر سانوں ڈکدا ہے جے اگانہہ تہاڈے ماپیاں دی جُوہ مُک گئی- اگانہہ نہ جاؤ- دریا ونگر تھل سانوں ونگاردا وی ہے- جے جیون لوڑدے ہو، نویں جُون جھاگن لوڑدے ہو تاں آؤ پِچھلا جنم گواؤ- ماپیاں دی گُڑھتی مُکاؤ-

پانی ونگر ریت وسوں دا مُڈھ وی ہے تے انت وی- پانی ونگر ریت وی بندے نوں ماپیاں دی چھاں ہیٹھوں کڈھ کے ہِکلیاں کر دیندی ہے- اوہدے ست نوں دِڑتا نوں پرکھیندی ہے- جیہڑے ایہدی پرکھ نوں ہس قبولدے ہن ایہہ اوہناں نوں تریندی ہے تے جیہڑے ایہدی پرکھ کولوں تربک کے مُڑ ماپیاں دی چھاں لوچدے ہن ایہہ اوہناں نوں بوڑیندی ہے-

تھل دا پندھ پُنوں واسطے ماپیاں دی جُوہ چھڈن دا پندھ ہے- تھلوں پار لُوہنے ریتیاں توں پار، ماپیاں دی دِتی سُرتوں پریرے، ورتی واپری توں پریرے، سُپن اُڈاری دی اخیرلی حد اُتے سسی دا ڈیرا ہے- ایتھے ماپیاں دی جُوہ نوں چھڈن لئی جالیا پُنوں دا جفر مُکدا ہے- اوہدا اکلاپا ترُٹدا ہے- ایتھے مِٹھے پانی دے ویہن ہن تے اُچیاں رُکھاں دِیاں ٹھنڈیاں چھاواں -

سسی اُتھل دا نشان ہے- ایسے کارن ماپیاں دے گھر اوہدا واس نہ ہو سکیا- اوہدے پیو بھنبھور دے باتشاہ آدم جام نوں پنڈتاں دسیا آہا جو ایس کُڑی دا واس تینڈے راج واسطے تینڈے ناں واسطے بھارا ہے- آدم جام نوں ناں تے راج پیارا آہا اوہنے ایس نویں بھار نوں لکڑی دے ڈبے وِچ دھر کے دریا وِچ چا سٹیا تے سسی سمجھو جمدی نے دریا تریا-

سسی نِت دا اچنبھا ہے- اوہ نِت نویں ان ڈِٹھی ہے- اوہ پلو پل مگھدی اُلیل ہے اوہ جیون نوں ہر دم کٹھالی وِچ گھتدی تے نویاں کر کر کڈھیندی ہے- آدم جام پرانی جُگاں بدھی اِکواسی رہتل دا نشان ہے- ایہہ رہتل پرانے جاگیر دارے ویہار پرنے کھلوتی ہے ایہہ کِسے نویں روپ نوں اپناون لئی تیار نہیں - بس پرانے ٹھیکے اکھاں میٹ کے ٹھیکی آؤندی ہے- سسی ایس پرانے کھوڑ وِچوں جمیا نواں بی ہے- پرانا کھوڑ تِڑکن دے ڈر توں نویں بی نوں باہر سٹدا ہے- پر نواں بی بھوئیں تے ڈِگ کے اُگ پوندا ہے تے پرانے کھوڑ جھڑ ویندے ہن-

سسی ہونی ہے- جیہڑی آدم جام دے راج اُتے بھنبھور دی پرانی رہتل اُتے ورتی ہے- آدم جام دے محل دِیاں پرانیاں کندھاں اوہدے رُوپ دی جھال نہیں جھل سکدیاں - سسی نوں کامے تے محنتی ای پال سکدے ہن- آدم جام نوں سسی موت ہے تے اتّے دھوبی نوں حیاتی- اتا پانیاں دا وسنیک ہے اوہ نِت دریا دی حضوری رہندا ہے تے دریا دی کرنی اپناؤندا ہے- اوہ کالکھاں روڑھدا تے پرانیاں نوں دریا وِچ ڈوبے دے کے نواں نکور کریندا ہے- پر اتّے دی برادری اجے آدم جام دی چاکری وِچ آہی- اجے اوہناں نوں نابری دا ول نہیں آؤندا- اوہ سسی نوں وسا نہیں سکدے- سسی شہروں باہر دریا دی کندھی اُتے واس کریندی ہے تے مُلکاں دے پندھ کرن والے وپاری کروانی اوہدے ڈیرے اُتردے ہن- کروانی جی دار تے اُدمی لوک ہن- دینہہ پر رات نویکلیاں منزلاں مریندے ہن- ایہناں وِچ سسی دا جی لگدا ہے- پر اجے اوہدا رُوح تَسّا ہے-

پُنوں تھل چیر کے سسی نوں آن مِلدا ہے- ہِک واری سسی نوں مِل کے اوہ پچھانہہ کیچ نوں نہیں جا سکدا- پر جیہناں کروانیاں نال اوہ آیا ہے اوہ موڑ کھڑن دا متا پکائی بیٹھے ہن- کیوں جے پُنوں نہ پرتیا تے کیچ دا سلطان اوہناں نوں جیون نہ دیسی تے اوہناں دا کاروبار اُجڑ ویسی- سسی کرواناں دی ایس گُجھی گھاتوں بے خبر ہے- اوہنوں ایہہ وی خیال نہیں جو پُنوں لدھا ہے تاں ہُن جیون دا ڈھنگ وی ہور ہوونا چاہیدا ہے- بھنبھور دا پرانا ڈیرہ ہُن اوہدا ساتھ نہیں دے سکدا- سسی نوں پورا وساہ ہے کرواناں اُتے- اوہ اگے ہار اوہناں دا آدر کریندی ہے- ڈٹ باز کروان اوہنوں تے پُنوں نوں بے سُرت کر کے چھل ویندے ہن-

سسی تے پُنوں دا کرواناں ہتھوں بے سُرت ہوون اوہناں دی اندرلی بے سُوجھت تے بے خبری دا نشان ہے- اوہ نہیں جاندے جو کروانی اصلوں ہن کون تے کرن کیہ آئے ہن- کروانی پُنوں دے اندر وی ہن تے باہر وی- اوہ پُنوں دے اندر ماپیاں دی گُڑھتی دا رہند کھوہند ہن جیہنے اندروں اُبل کے اوہدی سُرت نوں چھل دِتا- تے اوہنوں پچھلے پیریں موڑ دِتا باہر- کروانی اوہ اُبھردی ٹابری ہن جیہڑے جی دار تے اُدمی تاں ہن پر آپنے کاروبار دے وادھے لئی- ایہہ پرانیاں سلطاناں دے ادھین ہن تے دُوجیاں دیساں وِچ جا کے آپنے لاہے دے نال نال پچھلیاں مالکاں دا لانجا وی پالدے ہن- ایہہ کروانی کیچ سلطان دے کم آوندے ہن تے کیچ سلطان ایہناں دا ونج وپار ودھاوندا ہے- کیچ سلطان دی غرض ایہہ ہے جو اوہدا تخت اڈول رہوے- تے جیہڑا پُنوں اوہدے حُکموں نابر ہو کے تھل چیر گیا ہے تے سسی نوں ونج مِلیا ہے اوہنوں مُکا دِتا جاوے-

اِک وار سسی نوں مِل کے پُنوں جیوندا پچھانہہ نہیں پرت سکدا- جیون دا راہ اگانہہ ول ہے- تھل چیر کے پِچھانہہ پرتن والا جیوندا نہیں رہ سکدا- کروانی موت دے پاندھے ہن- جے پُنوں آپنے آپ وِچ ہوندا- اندروں پُورا سُچیت ہوندا تے کدیں اوہناں دے نال نہ ٹُردا- تھل وِچ جِتنا اگانہہ ودھو نینہہ دِیاں رمزاں دی سار ودھدی ہے- جِتنا پچھانہہ ہٹو ثابتی دی پکڑ گھٹدی ہے تے اخیر بندہ لِیرو لِیر تھی ویندا ہے- جد پُنوں اکھ اُگھیڑی تاں تھل وِچ سورج سِر تے کھلوتا آہا- اوہ کروانیاں کولوں آپنا آپ چھڈا کے بھنبھور ول نٹھا- اودھروں سسی نوں وی سُرت آئی تے اوہ تھل وِچ بھج پئی- سار دا مچ دوہاں نوں اِک دُوجے ول بھجاوندا ہے- پر تھل ہُن گذرے سمے دا اوجھڑ ہے- ایس اوجھڑ وِچ پرانے کُھرے دسیندے ہن جیہڑے راہیاں نوں موت دے بُوہے چا ڈُھکاوندے ہن- پر تھل چیتا وی ہے- تھل دی بلدی والی اساڈیاں پیراں نوں نِت تاؤندی تے اساڈِیاں اکھاں نوں سسی تے پُنوں دی ونجائی تے ونجا کے مُڑ لدھی سار دا چانن لاؤندی ہے-

تھل، چنانہہ تے باراں اساڈی سُوجھ دِیاں حداں اُتے کِھلرے اسانوں ونگاردے رہے- جے کُھل ماننی جے تاں سِر تلی دھر کے آؤ- اِک واری اوہناں دی ونگار من کے تے پندھ چھوہ کے اساں پیر پچھانہہ نہیں پا سکدے- ایہہ پندھ جیون نال اتے آپنے آپ نال اساڈا قول ہے تے ایہنوں نبھاون لئی جو سَرے کرنا پوسی- کرن لئی رُوح نوں سار دا مانجھا گھت کے ہر دم سُچیت رکھن دی لوڑ ہے-

راہ بس اگانہہ ول ای ہے اگانہہ پین والا ہر پیر اساڈی ثابتی نوں پکاؤندا ہے اسانوں آپ مہار تے آپ وساہ بناوندا ہے- پچھانہہ ڈھین والا ہر پیر اسانوں پُرانیاں ٹھاہراں نال سمجھوتیاں دے جِلھن وِچ سٹدا ہے- ایہہ سمجھوتے وجود دا ست پی کے پھوک موت حوالے کر دیوندے ہن-