فرید بھنڈار

کبوری ریوڑی لڑے پتاسے نال

کیونکر لڑے پتاسے نال، کبوری ریوڑی  - رہاؤ-

تیل تِلاں دے لڈو نئے جلیبی پکڑ منگائی

ڈردی نٹھی قند شکر توں مِصری نال لڑائی

کاں لگڑ نوں مارن لگے گدوں دی گلھ لال

ہو فریادی لکھ پَتِیاں نے لُون تے دستک لائی

گلگلیاں منصوبہ بدھا پاپڑ چوٹ چلائی

بھیڈاں مار پلنگ کھپائے گُرگاں بُرا احوال

گُڑ دے لڈُو غصّے ہو کے پیڑیاں تے فریادی

برفی نوں کہے دال چنے دی تُوں ہیں میری باندی

چڑھ سیہے شِیہاں تے نچن لگے وڈّی پئی دھمال

شکر کھنڈ کہے مصری نُوں میری ویکھ صفائی

چِڑوے چنے ایہہ کرنے لگے بدانے نال لڑائی

چوہیاں کن بِلی دے کُترے ہو ہو کے خشحال

بُلھا شوہ ہُن کیا بتاوے جو دَسے سو لڑدا

لَت بلتی گت بگتی کوئی نہیں ہتھ پھڑدا

ویکھو کیہی قیامت آئی آیا خَر دجّال

بُلھے شاہ دِیاں کافیاں وِچ رلا عام اے- اوہناں دے ویلے دی کوئی ہتھ لکھی مِلی نہیں (کوئی آہر کرے تاں متے مِل ای ونجے ہُن وی) اُنھویں صدی دے اخیر وِچ کُجھ چاہواناں آپنی چاہ پاروں کافیاں دی بھال کیتی- جیہناں نوں چیتے سن اوہناں کنوں سُن لکھیاں تے چھپوائیاں - سُناون والیاں وِچ گاون والے ای آہے بہوں تے گاون والیاں وِچ قوال- اوہ وی سن جیہناں قوالاں کولوں سُن چیتے کیتیاں - رلا گھنا اوہناں کافیاں وِچ ہے جیہڑیاں بہوں گنویجیاں - قوال پیڑھیو پیڑھی سُن پکیندے آئے- پر گنڈھ جوڑ قوالی دا گُن اے- اِک پیڑھی دا گنڈھیا جے اگلی نے اصل کر سُنایا تے کوئی اچنبھا گل نہیں تے نہ ایہہ جو سُنن والیاں وی جے کوئی فرمائشی گنڈھ لوا دِتی قوالاں کولوں تے اوہ وی پیڑھیو پِیڑھی پئی ٹُری تے اوڑک اصل بن رہی- ایہہ کافی خبرے کدیں گنوی ای نہیں کِسے قوال- سو ٹُھکی ٹُھکائی ٹِکی رہی اے اِک پاسے- رلے دی سونہہ تے نہیں کھادی جا سکدی- جے رلا کرن والیاں نوں پُچھو تے آہندے نیں رلیوں باجھ کُجھ ہویا اے کدے جہان تے- سو ہو سکدا اے ہور کھوج تھیوے تے ایس کافی دا رُوپ وی ہور تھی ونجے- پر ایس ویلے جو ایہہ کافی ہے، جیویں پنجابی ادبی اکیڈمی والی فقیر محمد فقیر دی کتابے چڑھی اے، آپنے آپ وِچ پُوری جاپدی اے- بنتر وِچوں کوئی شے باہر لمکدی نہیں جاپدی- جیہڑیاں دو لفظاں نوں اساں رتا چِھلیا اے اوہناں دی گل اگے آسی-

قوالاں گھنیاں اوہو گنویاں کافیاں بُلھے شاہ دیاں جیہناں وِچ سُنن والیاں کُل اکائی والا سُر سُنیا- جیہنوں وحدت الوجود آکھدے نیں سیانے سُنیوں بِنا ای- ایس کافی وِچ کُل اکائی والا سُر ایانیاں آپنے حساب سِر لایا ہا سو قوالاں سیاتا کوئی نہ- متے سوچیو نیں کاہنوں آپنا بھار گوائیے مٹھیائیاں دا ایانا گاون گا کے- ایتھے ہو سکدا اے پُچھن والے پُچھن کیوں جی قوالاں دا گاون نہیں سُکھاوندا تہانوں؟ تے کیہ خیال اے خلقت کول کیویں پُجیاں کافیاں؟ تہاڈے جیہیاں دیاں پرچہ بند تفسیراں راہیں؟ تدوں تے پرچہ کاری وی سرکار کول ای آہی تے تفسیر کاری آہی عربی فارسی والیاں کول- قوال ای آہے جیہڑے خلقت کول ڈُھکدے آہن کافیاں سناون لئی- پُچھ بجا اے- پر ایس پُچھ وِچوں ہور پُچھاں اُٹھدیاں نیں - قوالاں راہیں پُجیاں کافیاں لوکاں نوں تاں اوہ قوال کس رنگ دے آہے- ٹُکر کیویں جُڑدا ہا اوہناں نوں - اوہناں دے گاون وِچ رلے دا رواج ہا کہ کوئی نہ- قوالیوں اڈ وی کوئی وسیلے آہن کافی سُنن مانن دے خلقت کول؟ رَل واچن، رَل کھیڈن، رَل گاون؟ لِکھت وی آہی کوئی؟ کاگت تے لکھیندی آہی کہ شاعر دے چِت تے- جے چِت تے آہی تاں کیویں ڈھلدا ہا شاعر دا چِت خلقت دے چِت اندر- ایہہ پُچھاں تے ایہناں نال جُڑیاں ہور ڈھیر پُچھاں - ولدا ایہناں دا منگدا اے لوک وار دی گھنی کھوج تے کھوج دی گھنی پرچول- کافیاں دے رَلے وِچ قوالاں دے ہتھ والی گل ساڈا گویڑ ای اے- گویڑ دی پوہنچ '' ہو سکدا اے'' تائیں ہوندی اے تے ہو سکدا اے جس کافی نوں اساں اج '' لُک بیٹھی'' پئے آکھنے آں اوہ کِسے ویلے کُھل کھیڈی ہووے- لوک چِت وِچ ای نہیں لوک آہر وِچ وی- ہو سکدا اے کافی جیہناں وسیلیاں راہیں خلقت تائیں پُجی اوہ وی اوس لوک آہر وِچوں ای نِکلے ہوون- ہو سکدا اے سانوں اوس ویلے دے لوک آہر بارے تے اوہدے وِچوں سَرے وسیلیاں بارے سار تاں ای تھیوے جدوں اسیں اجوکے لوک آہر نوں رَلیئے-

'' ہو سکدا اے '' والے راہ دا انت کوئی نہیں پر ایہہ راہ لنگھدا ''جو ہے'' وِچوں اے- متاں '' ہو سکدا اے''  ''جو ہے'' وِچوں لنگھن نال ''جو ہے'' ای تے نہیں تھی ویندا؟ پر کیہ '' ہو سکدا اے'' دے لنگھن نال جو ہے اوہ اوہا رہ سکدا اے جو اوہ ہے؟

پُچھاں دا وی انت کوئی نہیں -

آؤ کافی جو ہے اوہدی جو ہو سکدی اے پڑھت کریئے- کافی ہے تے سمجھو گاون ای- (اساں ایسے پاروں رہاؤ دے بول اوویں لکھن دی کیتی اے جیویں گاون وِچ چکر بَجھدا اے بولاں دا-) پنج انترے نیں گاون دے- پہلوں چار ویکھو رہاؤ نال رلا کے (پنجویں نوں چھیکڑے ویکھسوں - ہویا جو کُجھ وکھرا جیہا-) چونہاں وِچ دو لڑائیاں لگیاں پئیاں نیں - اِک مٹھیائیاں دی تے اِک جنوراں دی- اِک وِچ شہر بزار دے پئی ہوندی اے حلوائی دی ہٹی اگے، دُوجی جنگل وِچ- حلوائی دی ہٹی جنگل وِچ جا کُھلی اے کہ جنگل حلوائی دی ہٹی وِچ آن کُھلیا اے- مٹھیائی کِتھے جنور کِتھے- کِتوں دی گل کِتے- ایہہ وی متاں کائی بھیت ای نہ ہووے کافی دی آکھنی دا، بے جوڑ گلاں دا اِک تھاں کر ویکھن- جیہڑیاں عام ورتن وِچ جوڑ کے نہیں ویکھدے ویکھن والے- کافی گوہ نال پڑھیجے تاں متے ایہہ بھیت وی کُھلے-

آہو جی ویکھو نا- مٹھیائی کِتھے جناور کِتھے- حلوائی کِتھے جنگل کِتھے- حلوائی دا کسب تے سمجھو ٹِکہ ہویا شہر دی وسوں دا- جیہڑے جنگلیں وسیندے نیں، جناور ہوون توڑے بندے، کھاندے اوہ کچا ای نیں یاں کچ پکا- ایہو تے ہے جنگل تے شہر دا فرق- پر ایس فرق ول گوہ کرو تے اِک رنگ جُڑت دا وی ہے ایہہ- جنگل دا کچ ای شہریں آوندا اے تے پک بن وَیندا اے- کیہ گھاہ بُوٹ کیہ جناور شہر تائیں آوندے سبھ پکوان بن ویندے نیں تے ہضم کے یا بد ہضمے ای جنگل جا پِھردے نیں وت- سو مٹھیائی اِک سِرا اے وسیب دا تے جنور دُوجا- اِک سِرے تے قدرت دا کم اے، دُوجے تے بندے دا- پر سِرے اِکو دھاگے دے نیں سو اڈ ہوندیاں وی جُڑے ہوئے نیں - اَڈ تھیون جُڑت بناون لئی ای ہے- سمجھو اڈ تھیون ناں اے جُڑت دے اِک رنگ دا- پر ایہہ جُڑت ساویں ہے کہ اساویں؟ اساویں جُڑت دھرو ہوندی اے، تے دھرو وِچوں نابری اُٹھدی اے-

مِٹھا بنواون کھاون سوکھیاں نوں ای سَردا اے- جیہڑے رج بیٹھے ہوون سادے ٹُکر لُون کنوں تے جیہناں کول وادُھو نقد ہووے مِٹھا گِھنن لئی- پر لڑائی تے ہے مٹھیائیاں دی- کھاون والے جتنا چِر پِچھے رہن چنگا اے اوہناں لئی وی تے ساڈے لئی وی- ایس پاروں نہیں جو اسیں وی اخیر ہاں تے اوہناں وِچوں ای- ایس پاروں جو لڑائی دا مُول سمجھن لئی لڑن والیاں دا رُوپ وچارن بندا اے-

لڑن والے ظاہرا وکھ وکھ نیں پر اصلا اِکو اے اوہناں دا- رُوپ لڈواں پیڑیاں دے ونو ون نیں پر ہِن تے سارے مٹھیائی- بھیڈ پلنگ ہن تے جناور ای- تے اوڑک کیہ لڈو پیڑے کیہ بھیڈ پلنگ سبھ قدرت دے ای رُوپ نیں - پر لڑائی لگی اے رُوپاں دے وکھریویں پاروں، ورتن وِچ اِک روپ دے دُوجے اُپر بھارُو تھیون پاروں - جیہڑے بھارُو آہے اوہ مارُو آہے چرکالاں دے- پر ہُن کُجھ نویں بنی اے جو مریل دبیل اُٹھ کھلوتے نیں - ریوڑی پتاسے نال پئی لڑیندی اے- ریوڑی نِکی جیہی ہستی اے گُھٹ کِھچ مروڑ کے بنائی- پتاسا وڈیرا اے- پُھل نے بنایا اے ایہنوں، ہوا نے- بتاس ہوا نوں آکھدے نیں - پتاسے دا ناں ای ہوائی اے- ہوا اُپھارا وی ہوندی اے گھمنڈ وی تے حِرص نال وی جوڑ اے ایہدا- (چالو ورتارا، ویلے دا مہاڑ وی، ہوا اکھویندا اے- جدوں اوہدا اثر دسنا ہووے تاں آکھدے نیں زمانے دی ہوا اے- جدوں مہاڑ بدلے تے آکھدے نیں ہُن ہوا ہور اے-) ریوڑی دا لڑن تے نہیں بندا پتاسے نال- پتاسا مہنگا ہویا تے ہویا وی نر- پتاسا سوکھیاں دی لوڑ اے تے ریوڑی اوکھیاں دی نِکی جیہی سوکھ-

پر ریوڑی کبوری کیویں تھئی- فقیر محمد فقیر صاحب دی کتاب وِچ تے ایہہ '' کپوری'' آہی- کپُور مہنگی وست اے چِٹے رنگ دی خشبو دار- (عربی وِچ کپور کافور ہو گیا-) جے ریوڑی کپوری ہووے تاں اوہدا تے پتاسے دا رُوپ نکھیڑا گھٹ ویندا اے تے دوویں اصلوں نیڑے ہو ویندے نیں، لڑن واسطے نہیں رلن واسطے- ''کپوری''،'' کُپ'' وِچوں تے نہیں گول ہوون پاروں؟ پر گول تے پتاسا وی اے- سگوں گول تے اصلی ہے ای اوہ- ریوڑی وِچ تے کئیں وِنگ چِب نیں -جاپدا اے لفظ آہا ای کبوری پ ب دی لکھائی پرانیاں کتاباں وِچ ہِکا تھی ویندی آہی تے نویاں پڑھن والیاں لئی رولا بن ویندا اے ب پ دا- (الف ب دا تے رولا وی کوئی نہیں لکھن وِچ پر اوہناں نوں وی بُلھے شاہ اِک کر پڑھیندے نیں -) کبوری میلی اے- چِٹ میلی- میل خوری- ایہو متے کربری وی اے، کرڑ برڑی- سو کِتھے ماسہ ماتر میلی ریوڑی، میلیاں ہتھاں وِچ رولی- کِتھے ویاہاں نیازاں وِچ پردھان پتاسے شاہ- ایہہ لڑائی کیونکر- لڑائی بندی ای نہیں تے تھی کیویں سکدی اے- پر تھیندی اے پئی- کیویں جِگرا تھیا اے ریوڑی دا پتاسے ساہویں ہوون دا- متے سمجھ آ گئی ہس جو میں نِگر ہاں - بنی ای مار نال ہاں - ہتھ لایاں میلے ہوون والے پتاسے ہوریں پولے نیں وِچوں - تے اسیں ہاں وی چوکھیاں - ایہناں نوں ''ریوڑی دے پھیر'' وِچ پا سکنیاں ہاں - ریوڑی دا پھیر ہوندا اے ضرب دے بھلیکھے وِچ پے کے عذاب سہیڑ لینا- کوئی بھولا اِکو پَھکّے چار ریوڑیاں نوں چار گُنا کر کے کھاون دی شرط من بیٹھا کِسے کم وِچ- اوس جاتا سولاں ریوڑیاں بنسن پر جد گُنیاں نوں گُنیاں دیاں حاصلاں نال ضرب دے کے لیکھا تھیا تاں ریوڑیاں کئیں کروڑ نِکلیاں -

اِک توں دو تِن چار ہوئے- پھیر اوس توں باجھ شمار ہوئے

ریوڑی دا لاگ ''ریوڑ'' نال وی ہے- ریوڑ لگاتار وگدی قطار ہوندی اے جناوراں دی- خاص کر بھیڈاں دی- ریوڑ ریڑھ وی بن ویندا اے کدیں تے وسوں باہر ہو ویندا اے- سو ویکھو ریوڑی رِڑھ رلی اے جناور جنگل نال جدھروں پتاسا پاسا ولائی بیٹھا اے اجے-

''کیونکر'' وِچ پُچھ دوہری اے- کِس پاروں تے کیہڑے ڈھنگ نال- جے پتاسے شاہ ہوراں ولوں ہو پڑھو تے کیونکر وِچ دوہری ٹوک اے ریوڑی نُوں پڑھاسے ونّی- تینڈا مینڈا کیا مُقابلہ جھلیے- مینڈا مراتبہ ویکھ آپنی ہستی ویکھ تے لڑسیں کیویں - کدے لڑائی لڑی وی ہے تُدھ- ہتھیار چلا سیں تے کیویں - پر ریوڑی نوں ایہہ ٹوک نہیں پوہندی- پتہ لگ گیا ہاس جو پتاسا نہیں پیا بولیندا اوہدی بتاس (ہوا) پئی بولیندی اے- تے ہوا بولی نہیں تے نکلی نہیں -

'' لڑے'' وِچ ہور وی بھیت نیں - لڑن رقماں دا اِک دُوجی ساواں ہو مُکن وی ہوندا اے- لیکھے وِچ- پر ریوڑی کیویں برابر آ سکدی اے پتاسے نال لیکھے وِچ- جاپدا ایہو اے جو پتاسے شاہ ہوریں وی ریوڑی دے پھیر وِچ پئے کہ پئے- جے '' لڑے'' دے پِچھے لڑ ہووے تاں کیہ رنگ ہوسی ایہناں بولاں دا- لَڑ پگ والیاں دا وی ہوندا اے- لڑ زنجیر وی ہے، دھڑا وی- لڑ لگن کِسے دے مگر لگن کِسے دی لوہ وِچ آ بہن ہوندا اے کسے دے دھڑے دا تھی رہن- پتاسیاں صدیاں بدھی ریوڑیاں نوں لڑ لائی رکھیا اے- پتاسیاں دے ہوائی راج وِچ چاکراں دا ریوڑ بنیاں رہیاں نیں اوہ پر ہُن ایہہ چتر نابراں کیونکر لڑن پتاسے نال- کون کیہڑے حیلے ایہناں نوں پتاسیاں دے لڑ لاوے- پر اساں ریوڑی پتاسے دے ٹکراء نوں نر نار دا وڈے نِکے دا ٹکراء کر کے ویکھنے آں پئے تے کافی اگیرے نکل گئی اے- اگیرے نکل کے اوس ایہو ٹکراء اُلٹا کے ساڈے ساہمنے آن دھریا اے-

تیل تِلاں دے لڈو نئے جلیبی پکڑ منگائی

تیل تِلاں دے لڈو دا جلیبی نال ٹکراء- جلیبی نار اے تے ہے وی پتلی- لڈو ٹُھلا نر اے- پر ہے پینڈو- ماڑیاں واہک گھراں دِیاں پِنیاں ورگا- جلیبی باریک اے، پیچویں تے لیسلی- مہنگا کسب لگا اے ایہدی بنوائی وِچ-

عالم دسیندے نیں ایہہ ایرانوں آئی اے باتشاہاں امیراں نال- اوتھے ایہدا ناں زلوبیہ یا زلیبا یا زلابیہ ہا- ایہہ ناں زلو یا زالو توں بنیا- زلو جوک نوں آکھدے نیں فارسی والے- سو جلیبی جوک آہی اصلوں - لہو چُوپن والی- جوک لہو پی کے جلیبی دے ٹوٹے ورگی تھی ویندی اے- جلیبی وِچ شِیرا ہوندا اے- شِیرے نوں متے لہو ای جاتا ہووے لڈو جو جلیبی نوں پکڑ منگایوس '' نئے-'' نئے دا مطلب وی نیاں ای اے- (فقیر صاحب دی کتاب وِچ '' نے'' لکھیا اے '' نے'' پڑھیاں تال دے جھول وِچ کسر پوندی اے- لفظ '' نئے'' ای اے لکھن وِچ '' نے'' تھی گیا تے نیاں کنوں وِچھڑ گیا-) سو لڈو نیاں منگیندا اے جلیبی کنوں شِیرہ کر کے پیتے لہو دا- جلیبی صدیاں وِچ ایڈی ولیوڑی تھی گئی آہی جو کِسے نوں اوہدا جوک ہوون یاد ای نہ ہا-

اج اوہدی پیچ داری کُھل گئی اے- یا متے اوہ آپ ای آپنیاں پیچاں دی پکڑ وِچ آ کے ہتھل ہو گئی اے- جیہڑے بزاروں وِک نکلی آہی اوہ ہُن کچہری بن گیا ہویا اے- سو اج پہلی وار اے جو کِسے مُل نہیں منگائی جلیبی، پکڑ منگائی اے- ہندوستان وِچ جلیب لفظ جلو توں بنیا ہا- باتشاہاں امیراں دا عملہ، اڈنبر، دربار- ہر شے جیہڑی باتشاہاں امیراں دے جلو وِچ ہووے اوہناں دے مگر ٹُردے جلیبی آہی- ایس جلیبی دا فارسی جوک نال ظاہرا لاگ تے نہ ہا پر لڈو نوں متے ہُن سار تھی گئی اے دوہاں دے اِکو ہوون دی- سار تے چروکنی آہی اوہنوں - اوہ آپ جو واہک دی کمائی دے رہند کھوہند توں ای بنیا ہا- اوہدے ویکھدیاں سرکاری جلیباں واہک دی رت دا شِیرا ہالہ کر کے چُوپ کڈھیا ہا واریاں دا- سار تے چروکنی آہی ڈھو ہُن بنیا اے نیاں لین دا- فارسی وِچ جلیب سودا اے- شہرو شہر وکیندا- جلیبی نر سوداگراں دی گھڑی وکاؤ نار اے جیہڑی محلاں درباراں وِچ پُجیوندی آہی وِک کے- تے جیہدا اخیرلے ویلے مغل درباراں وِچ اثر وی بن گیا ہا چوکھا- جیہڑی اج وی وجائیاں (مشہوریاں) وِچ وِک کے نر سودے ہوکیندی اے- جلیبی نار ہے ای نہیں - نر مالکی ویہار دی اِک گھڑت اے جیہڑی ایس ویہار نوں چلاون وِچ کم آوندی اے- ایہہ نر مالکی دھگان دا موہنا بھرماونا بھیس اے- پر ہُن ویلا نہیں ایس پاج دے سرن دا- نیاں تیل تِلاں دیاں لڈواں ہتھ آ گیا اے- جیہڑے اُتوں موٹی سمجھ والے جاپدے نیں پر اندر اوہناں دے صدیاں دی جرنی دبی بیٹھی اے جیہڑی ایہو جیہے ویلے کرنی بن نکلدی اے- پر جیہناں نوں ایہہ ٹکریندی اے اوہ ایہنوں پچھان نہیں سکدے- پچھانن کیویں - جلیبی نوں تے یاد ای نہیں جو اوہدا شیرا کتھوں آیا اے- لڈو بھاویں موٹیرا اے پر ایہہ تِلاں دی جُڑت اے- تِل نِکی توں نِکی ہستی اے- ایہناں دی پیڑ ای تیل اکھویندی اے- باوا فرید صاحب وی آپنے ویلے نمانیاں دے جُڑن دیاں اوکھتاں سہی کیتیاں:

جے جاناں تِل تھورڑے سنبھل بُک بھری

تِل تِل دی پِیڑ رلے تے تیل دی دھار بن ویندی اے- اج تِل تِل رل کے اِک تھئے نیں تے اوہناں جلیبی پکڑ منگائی اے، لہو(تیل) پینی-

قند کھنڈ دا عربیا فارسی رُوپ اے- شکروں کھنڈ بندی اے تے سرکارے دربارے قند اکھویندی اے- ہُن ایہہ ملوک قند آپنے مُڈھلے کھروے رُوپ شکر کنوں ڈردی نٹھی اے- (پرانیاں کتابتاں وِچ ‘‘ڈردی نٹھی’‘ نوں ‘‘ڈردے نٹھے’‘ ای لکھیا جاندا ہا- پڑدہ کراون لئی نہیں، ی تے ے وِچ فرق ای نہ ہا- فقیر صاحب دی کتاب وِچ ڈردے نٹھے ای آگیا اے- شریف صابر ایہدی سودھ کر دِتی اے-)

ماڑیاں دیسی سنگھاں وِچوں نہ قند سوکھی لہندی اے نہ لفظ قند سوکھا نکلدا اے- شکر گنے نوں پِیڑ کاڑھ کے بنی اے- جتنی ایہدے وِچ گھال پئی اے بندے دی اوتنا ای مُل بندا اے ایہدا- پر جد ایس وِکنا اے تے گھال ساواں مُل نہیں ڈِھینا ایہدا- گھال بندے دا تت ست اے- تت ست دا مُل تے تت ست ای ہو سکدا اے- گھال دا وٹاندرا کرنہاراں ولوں تت ست دا دان اے اک دُوجے نوں - ایہہ وٹاندرا تاں عشق راہیں ای تھیوے تاں تھیوے- پر تھیندا ہے ایہہ کُھلی منڈی راہیں - کُھلے داء دغے راہیں، گُجھے دھگان راہیں - کرنہار دی کیتی جیہڑی اوہنوں نہیں مُڑدی اوہ دغیلاں دھگانیاں مار گِھدی اے تے اوہناں دیاں کھاتیاں وِچ چڑھ کے اوہناں دی راس اوہناں دی مِلکھ اوہناں دا زور بن ویندی اے تے مہنگی وِکیندی اے- شکر واہک آپ بنا گِھندے نیں تے آپنے جوگی رکھ کے رہندی ویچ گِھندے نیں - کھنڈ مہنگی آہی سو اوہناں دی ورتوں وِچ نہ آہی- قند بن کے تے اُکا ای اوپری تھیندی آہی اوہناں کیتے- سو جیہڑے ویلے شکر والیاں قند والیاں کنوں آپنی کیتی منگی اے تاں قند شکر کنوں ڈردی نٹھی اے- پر نسن وی اوکھیرا تھی گیا اے- جیہناں کول وینا ہا نس کے اوہناں نال شریکا اے- مِلکھ واناں دا شریکا مُڈھوں اے- ہِک آکھدا اے گھنے کرنہار مینڈے وس ہوون دوجا آہدا اے مینڈے- دوویں ہِکا شکار دی مار تے نیں سو شریک نیں - قند شکر کنوں بھجی اے پر مصری نال کیویں رل ونجے- بھاویں دوویں ہِکو کُجھ نیں - قند وی باہرلی تے مصری وی باہرلی- باہرلا اوپرا ہوون وی کم آوندا ہا راج کرن وِچ- شکر دا تے پتہ ہا بناون والیاں نوں - قند مِصری دا نہ روپ اوہناں دی جاچ وِچ ہا نہ ناں - خبرے کیڈا زور تے گُن لُکیا ہووے ایس اوپر وِچ- سو اوہ پئے ڈرے قند مصری کنوں پر جد جاتو نیں جو ایہہ تے اصلوں شکر ای ہے تے وِچ ایہدے جو ہور وی ہے اساڈی گھال ای ہے تاں ڈر اوہناں دا لہہ گیا تے لہہ کے قند مِصری والیاں نوں چمبڑ گیا-

شکر عربی وِچ ہووے تاں یونی وی ہے، نر نار دا میل وی تے نار دی ستیا وی جیہنوں دھرو دھگان نال دبایا اے نر راج نے تے وت آپنے لوبھ دی رمز بنا ویچیا اے بزاریں - شکر سنسکرت وِچ ہووے تے ستیا وان اے، کُل قادر- ایہہ اِندر دا ناں وی ہا- زبر نوں پیش کر دیو تاں ایہہ اگنی اے- بھا- ایہہ ویرج وی اے تے نر نار دی میل سکت وی- سو شکر جد قند نوں ٹکری اے تاں آپنیاں ایہناں ساریاں گھن بولیاں پرتاں نال ٹکری اے اینویں نہیں -

کاں لگڑ نوں مارن لگے

ایہہ کافی دے رمز بھیڑ دا دُوجا رنگ اے- جنگل شہریں آ وڑیا اے یا آکھو شہر دی لوئی لہہ گئی اے- مہنگا مِٹھا کھاون والے شکاری جناور بن دِسے نیں جو اوہ ہِن- چج گُڑھت دا نِت پا پا وکھالیا بانا لہہ گیا اے- پر اصلا ایہناں دا دِسیا تاہیوں ای اے جے ایہہ بے زوریاں دے زور دے ڈھائے چڑھے نیں –

کاں لگڑ نوں مارن لگے گدوں دی گلھ لال

کاں گھنے نیں پر اِک لگڑ واریاں دا اوہناں اُتے دھاوندا آیا اے تے اکلے اکلے نوں مار کھاندا آیا اے- اج کاں رل کھلے نیں تے لگڑ پیا مریندا اے اوہناں ہتھوں - ایہہ نواں رنگ ویکھ کے گدوں نہال تھیا اے- اوہدی گلھ خوشی نال لال تھئی اے- بھار ڈھوندیاں گدوں دی رت سُک گئی آہی- اج کاواں دی کرنی ویکھ کے مَول پئی اے- نِرے کاں ای نہیں رلے آپو وِچ- کُل ماڑے آپنے دُکھ دی سانجھ سہی کر کے اِک دُوجے دے نیڑے آئے نیں - ڈاڈھیاں دا رلن ہتھوں اوکھیرا تھی گیا اے- اساں '' گدوں دی گلھ لال'' پڑھیا اے جیویں فقیر محمد فقیر والی کتاب وِچ آیا اے- پرانی کتابت دے حساب سِر ایہہ گدوں دے گل لال(لعل) وی پڑھیج سکدا اے- ہو سکدا اے بعضے ایویں پڑھیندے ہوون ایہنوں - پر جو رنگ گدوں دی کاواں نال سانجھ دا '' گلھ لال'' وِچ دِسیا اے اوہ ''گل لعل'' وِچ نہیں دِس سکدا- گل لعل کِسے ہور پایا اے- گلھ لال گدوں دے آپنے اُلیل پاروں تھئی اے- آکھن نوں تے اکھیج سکدا اے بھئی گدوں دی تے گلھ لال تھی ای نہیں سکدی پر آکھن نوں تے ایہہ وی اکھیج سکدا اے جو گدوں دے گل لعل کِس گھتیا اے کدے- رمزاں ہوون والیاں گلاں توں تے بنیندیاں ای نیں ان ہونیاں توں وی بنیندیاں نیں - گدوں دے گل لعل پوندا اے جدوں کِسے نکمے بندے نوں وڈیاوے کوئی- پر گدوں نوں نکما سمجھن والے تے بَھجدے نیں پئے- اوہناں کول ٹوکاں کرن دی ویہل نہیں ایس ویلے- گدوں دی موٹیری کھل دے پِچھے ازلاں توں بھار ڈھوون والے جنے جنیاں وی کھلوتے دسیندے نیں - گدوں اوہناں دے گھر دا جی اے اوہناں دا درد جاندا اے-

'' لکھ پتیاں'' وی جاپدا اے کوئی مٹھیائی آہی اٹھارھویں صدی دی جیہڑی ہُن نہیں بندی- ہُن تے لکھ پتی وی نہیں بندے سنکھ پتی بندے نیں - لکھ تے اوہناں دا نُقل وی نہیں - ایہہ سنکھیے نسلوں اٹھارھویں صدی دیاں لکھ پتیاں وِچوں نہیں پر اصلوں اوہو ای نیں - اٹھارھویں صدی دی ایہہ مہنگی مٹھیائی جیہڑی ہُن حلوائی نہیں بناوندے اوس ویلے ایڈی اوکھی تھی گئی نمانے بے مُلّے لُون ہتھوں جو اوس لُون دے ورنٹ کڈھا دِتے- دستک اوہ پرچی آہی جیہڑی عدالتوں کِسے ملزم دے بُوہے تے لوِیندی آہی پیشی واسطے- پر ہُن لُون کیہ جانے ایس دستک کوں - ہُن اہتھل نیں اوہ عدالتاں جیہڑیاں لکھ پتیاں دی چھتر چھاویں لگدیاں آہیاں تے اوہناں دے ناں تے ای نیاں نِبڑیندیاں آہیاں -

لُون تے فریادی کیوں نیں لکھ پتیاں - لُون ہر جی وِچ ہے- لُون تے مُڈھلی سانجھ ہے ورتن دی- لُون لوڑ ہے- (عیاشی نہیں مٹھیائی ونگر-) آٹے وِچ وی پوندا اے، جے لاون نوں لوڑوں ودھیک وی گِنو تے- گنن والے تے آٹے وِچ لُون نوں اصلوں تھوڑا ہوون دا نشان گِندے نیں پر گُنھن والِیاں جا ندِیاں نیں جو لُون دی سانجھ نال ای آٹے وِچ لِڑھ بندی اے تے روٹی جُڑدی اے- سو لُون گھٹ ہوندیاں وی لوڑ اے ٹُکر دی- تے مٹھیائی وادھا ہے مِٹھے دا- جی دا جی نال مِٹھا تھیون جے اصلی ہے تے لُون دی سانجھ پاروں ای ہے-

لکھ پتیاں فریادی نیں جو لُون نے اوہناں دا اگھ مار چھوڑیا اے- پر ہُن تے لُون آپ عدالت اے- لکھ پتیاں نوں نویں واپری دا پُورا بھیت وی نہیں - اوہناں نوں نہیں سمجھ جو پرانیاں عدالتاں ہُن آپنی پرانی ہوند دا پچھاواں ای نیں جیویں آپ لکھ پتیاں نیں - پر پچھاواں وی اوسے دا ہوندا اے جیہڑی آپ ہووے-

گُلگلے وی مٹھیائی نیں کھنڈ میدے دہیں دی بنی- ہور مسالے وی پوندے نیں وِچ- گُلگلے گھیو وِچ تلیج کے پُھلدے نیں تے پُھل کے گول تِھیندے نیں - ہوا ایہناں وِچ وی ہے تے ہے وی تتی- ایہناں منصوبہ بدھا پاپڑاں نوں تروڑن دا- دھڑکا ہا نیں اوہناں ولوں - پر گُلگلے منصوبہ ای رہ گئے نیں آپنے آپ وِچ بدھے- پاپڑاں تاڑ گِھدا ہا گلگلیاں کوں تے جاچ گِھدا ہا منصوبہ اوہناں دا- سو چوٹ چلائیو نیں تے منصوبے دی ہوا کڈھ چھوڑی نیں - اگے تاں جیہڑے منصوبے بنھیندے آئے اوہا ای چوٹ وی چلیندے سن- پر ہُن نمانیاں چوٹ چلاون دا کم کھس کے آپنے ہتھ کیتا اے-

پاپڑ پتلے سُکے چِھلڑ نوں آکھدے نیں - پاپڑ کھرِینڈ وی اے- پاپڑ نمانے پاپی وی اکھواندے ہوسن- پاپڑ اصلوں سستے تے اصلوں پتلے ہوندے نیں - ایہناں نوں وی ٹُردیاں پِھردیاں چکھیندے نیں نمانے ایانے- پاپڑ ویلن اہتھل ہوندیاں واہ لاون نوں آکھدے نیں، اوکھی ہانڈھ کرن نوں - اٹھارھویں صدی دے پنجاب وِچ ڈاڈھیاں نوں ٹھل پاون لئی مُچ پاپڑ ویلے نیں ہِینِیاں کُذاتاں پنجاہ ورھے- گُلگلے اوہ سُوجھوان عالم نیں متے درباری کڑاہی دے تلے جیہڑے صدیاں توں آپنی چترائی نال منصوبے بنھ بنھ کے باتشاہی دا کم ٹوریندے آئے نیں -

اگلی سطر وِچ فارسی بگھیاڑ گُرگ آ وڑے نیں بُرے حالیں - گُلگلے دا گُلگ تے ہے ایہناں وِچ وی، ہاں '' ل'' دی لیس سُک کے '' ر'' بن گئی اے- نال ایہناں دے فارسی چِیتے وی نیں پلنگ- جیہناں کول گُلگلیاں دا '' ل'' وی ہے تے '' گ '' وی- سون والے امیر پلنگ وی ایہناں پلنگاں دے نال نال نیں جیویں مٹھیائیاں جناوراں دے نال نال نیں - گُرگ پلنگ ہن تے چِیتے بگھیاڑ ای پر ایہناں امراواں منصبداراں فوجداراں ہار فارسی بانے پائے ہوئے نیں - پر جِتھے گُلگلیاں دے منصوبے گئے اوتھے گُرگ پلنگاں دا رُعب زور وی گیا- ہُن بُھکھوں سُک کے پاپڑ ہوئیاں بھیڈاں ایہناں نوں مار کھپایا اے- بھیڈاں اگے ریوڑاں وِچ چریندیاں آہیاں سِر سٹ کے- کھل چربی ماس ایہناں دا گُرگیاں پلنگاں جوگا ہا- ہُن ایہہ بیلیاں ڈھکِیاں وِچ چھاہندیاں نیں، اوسر بنے تے نِکل کے سُتیاں وَیریاں نوں ٹُمب کے مُڑ چھائیں مائیں - گُرگاں پلنگاں نوں پُچھو تے اوہ آپنا فارسی '' احوال'' بُرا ای دسیندے نیں -

ماڑیاں دی عدالت ہُن پل چھل وِچ ای لگدی اے تے نیاں چوا دیندی اے- ایس عدالتے گُڑ دے لڈو پیڑیاں تے فریادی نیں - پر فریاد وِچ پُرانے ترلے دُہائیاں کوئی نہیں، غُصہ اے- عدالت ہور اے تے فریاد وی ہوروِیں -

پیڑے نوں جد حاکم الاوندے سن فارسی وِچ تے اوہ پیرا ای نِکلدا ہا، پیراستہ، سجیا بنیا- عاماں پنجابی والیاں نوں اوہ کہندا اے مینوں اینویں نہ سمجھیا جے، میں پیئڑا ہاں پیو والا- جدی پُشتی، حسب نسب والا- اسیں دُھروں کھنڈ کھوئے دے بندے آئے ہاں - چِٹے دھوتے- پر ہُن گُڑ دیاں لڈواں نوں سار تھئی اے جو پیڑے اوسے قند کھنڈ نال بنے نیں جیہڑی چِٹی تھی کے گُڑ کنوں ِنکھڑ گئی اے تے چِٹی تھی کے گُڑ نوں کالکھ لا گئی اے- اوہ پُچھدے نیں چِٹیائی گُن تے کالکھ بَج کیوں - فرق رنگ دا ہے کہ مُل دا، تے مُل محنت ہے کہ زوراوری- گُڑ دیاں لڈواں وِچ دال وی اے- اوہ دال نہیں جیہدی بُرکی لاون لئی پنج ہزاری نوٹ چھاپنا پوے- اوہ دال جیہڑی مجھیں گائیں دے ونڈے وِچ تے پوندی آہی پر کھوئے نال لاگ ناہی گِن سکدی- (ایہہ دال دلیجی اے، دلت- جیویں لُون لُنیجا اے کٹ وڈھ کے مُکایا) کھوئے نال لاگ تے مجھیں گائیں وی ناہن گِنن جوگیاں - کِتھے گھاہ ونڈ، کِتھے کھویا- کِتھے لڈُو تے کِتھے پیڑے- شاہی بولی وِچ لڈُو لدّو ای بولیوندا اے- اوہ جناور جیہڑا رکھیا ای لدن لئی ہووے- کھچر کھوتی- جمن لاء توں بھار ڈھوندِیاں کنڈاں - لڈو نوں اوہدی بنتر میہنا آہی- موٹی پنڈوری- پر لڈو نے ہُن سہی کیتا اے جو میں تے جُڑت ہاں تے جُڑت تران ہے دلیجیاں بے ترانیاں دا- میہنا تے پیڑیاں دی دِتی شناخت آہی- تاں جے نہ مینوں آپنے ست دی سنجان تھیوے نہ آپنی ستیا دی سار-

چنے دی دال جیہڑی برفی محلیوں لنگھ وی نہیں سی سکدی اج برفی نوں باندی بنا کے بہوں خوش نہیں - اچھا تُوں ہیں میری باندی- کم کرن جوگی تے تُوں ہیں کوئی نہیں، چلو ویکھنے آں - 

سیہیاں نوں کُھڑک گئی اے جو سیہے تے شِینہہ وِچ نُقطیاں دا ای فرق اے- جے نُقطہ سِروں لاہ کے غ ع تھی سکدا اے تاں شِینہہ دے نُقطے لہا کے اوہنوں سہے ساواں وی کیتا جا سکدا اے- نُقطے شِینہاں دے دند نونہہ نیں جیہڑے اوہناں صدِیاں وِچ سہیڑے نیں مریڑیاں دا ہڈ ماس کھوہ چب کے- نقطے لتھے نیں تے شِینہہ ساؤ تھی گئے نیں اصلوں - اوہ سہیاں اگے اکھ نہیں پئے چاوندے-

چڑھ سیہے شِینہاں تے نچن لگے وڈی پئی دھمال

دھمال فقیراں دا ناچ اے- اج وی پاوندے نیں پر اجوکے دھمالیے بُھل بیٹھے ہوئے نیں جو فقیری مِیری دا تروڑ اے- فقیر اوہو اے جیہڑا مِیر نوں اُتھلے اندروں باہروں - دھمال اوہو سہے کھیڈیندے نیں جیہناں شِینہاں دے دند نونہہ لاہے ہوون-

شِینہاں دے دند نونہہ نہ رہن تاں بِلی دے وی نہیں رہندے- شِینہہ بِلی نے ای پالیا پڑھایا ہا- سوچیا ہوسی جو ایہہ وڈا گوشت کھواسی مینوں - پر جد شِینہہ بِلی نوں ای کھاون آیا تاں اوہ رُکھ تے چڑھ گئی- پر رُکھ توں چِڑیاں اُڈ گئیاں - بِلی پَھل پتر کھاون جوگی تے آہی کوئی نہ- سو اوہ رُکھوں لتھی تے شہر وِچ وڑ رہی- شہر وِچ حلوائیاں ست بسم اللہ کر کے رکھی- حلوائی چوہیاں ہتھوں تنگ سن- چوہے اوہناں دِیاں کھنڈ میدے دِیاں بوریاں کُتر ویندے آہے- نالے گاہکاں نوں چوہیاں کنوں کریہت آوندی آہی وڈی- بِلی حلوائیاں دے دُدھ تے وی گِجھ گئی تے قصائیاں دے چِھچھڑیاں تے وی- وڈا گوشت تے بُھل گئی پر چوہے مارن نہ بُھلی سیانی- نوکری دا خیال وی ہاس تے شکار دا سواد وی-

پر صدیاں بدھی بِلی دے دند نونہہ گاکھ کے چوہیاں دا ڈر لہہ گیا اوڑک- سمجھ لگیو نیں جو ایہدے کول تے اِکو نُقطہ اے تے ساڈے کول ترے ترے نیں - اوہ بلی نال لُکن مِیٹی کھیڈن لگ پئے- بلی سُتی ویکھ کے اوہدی پُوچھ کُترن- اوہ چھِتھی پے کے مگر نسے تے اوہناں دِیاں سَوڑِیاں لُکاں وِچ پَھسّے- پھسی دے اوہ کن کُترن- کن کُترن علم وِچ ودھ ہوون دی رمز چوہیاں دی کرنی پاروں ای بنی اے- خوشحال اوہ بِلی دے کن کُتر کے تے ہوئے ای نیں ایہہ ویکھ کے وی ہوئے نیں جو ہُن ساڈے نال کریہت کرن والا کوئی نہیں - کرے کون حلوائیاں دا گاہک ای کوئی نہیں - سودا ہووے تے گاہک ہوون- سودا ہُن اوتھے تُلدا ای نہیں نیاں چویندا اے- شکروں صاف تھی کے قند بنی مصری نوں اج شکر دی صفائی ویکھنی پے گئی اے- صفائی وی کئیاں رنگاں دی- اِک تے اوہ جیہڑی شکر والیاں مصری والیاں دا اڈنبر ہُونجھ کے کیتی اے- صفائی گناہی وی دیندے نیں آپنی- صفائی ہتھ دی ہووے تاں حیران وی کریندی اے بہوں - صفائی صِدق وی اے جیہڑا شکر دے وِچ ہا، اوہدا ست- شکر نوں مَیل دا میہنا لگا تے صفائی نِرا مِصری دا چِٹا رنگ ای رہ گئی، شکر نوں نرادر کرن دا داء- صفائی دے معنے ای سُنگڑ گئے- اج شکر نے ''میری ویکھ صفائی'' آکھیا اے مصری نوں تاں سُنگڑے معنے وت نِسرے نیں - صفائی آپنے آپ وِچ آئی اے-

چِڑوے چاول ای ہوندے نیں نرما کے مِدھے ہوئے- چاول دی جیہڑی نمانی جیہی کنی ہوندی اے اوہ وی چِڑوے وِچ نہیں رہندی- پر ایہہ تے گل ہوئی اِک دانے دی، چِڑوے اِک دانہ تے ہوندے نہیں - آپس وِچ رل کے چِڑوے اکھویندے نیں تے ریوڑیاں نال رل کے جوڑ توڑ کریندے نیں - ریوڑی دے مِٹھے وِچ پِھک پا کے اوہدا تروڑ کریندے نیں تے ایہو جوڑ اے اوہناں دا ریوڑیاں نال- چنیاں نال وی کوئی جوڑ توڑ ہوسی چِڑویاں دا- چنے جے زبر نال ہوون تاں چھولے نیں جے زیر نال ہوون تاں چِینا نیں - چینا اِک واری وِٹیجے تاں چویندا اوکھا ای اے پر چینا وِٹیجدا تاں ای اے جے رانجھا کھیڑیاں دے ویڑھے جا وڑے-

چِڑویاں وِچ جیہڑی چِڑ اے ایہہ متے چِڑیاں توں آئی اے- جیویں جناوراں وِچوں اوہ ماڑِیاں نیں، نمانیاں وِچوں نمانِیاں ایویں مٹھیائیاں وِچ چِڑوے بیٹھے نیں پِھکے- چِڑوے چنے اج بدانے نوں ٹکرے نیں - بدانہ وی اِک دانہ نہیں، ڈھیر ساریاں دانیاں دا تھوک ناں اے- پر ایہدے وِچ اوہ '' بے'' ہے جو آپنے دانہ ہوون نوں پئی نِنددی اے- دانیاں دے ہوون دا انکار ای بدانے دا ہوون اے- ایہہ اوہو بے اے جیہنوں الف درکار نہیں -

بدانہ مٹھیائی دا ناں نہیں - مٹھیائیاں دے ناں گاہکاں دے سواد نوں ٹُنبن دا کم کریندے نیں - بدانا اوہناں پھلاں نوں آکھدے نیں پَھل ویچن والے جیہناں وِچ بِیں نہ ہووے- جیہڑے اُگن لگن جوگے نہ ہوون نِرے کھاون جوگے ای ہوون- ایس بدانے دی ہوند وی ہوائی اے- ایہہ آپنے شِیرے تے پُھلدا آیا ہے- تے چِڑوے چنے نوں نِیچ گِن کے اوہناں توں بِھٹ کریندا آیا اے- اج ایہو اوہناں دی ایہدے نال لڑائی اے-

ہُن آیا اے پنجواں انترا- پنجواں پینچ ہوندا اے- مُکدی مُکیندا اے پر پنجواں پنچم وی ہوندا اے- پنچم ات ہِین نِیچ نوں وی آکھدے نیں - سو ایتھے پنچم ای پینچ اے- پر پنجویں چونہہ کنوں اَنج تاں تھیونا ای ہا- پینچ نِرویر ہوندا اے- کِسے اک دھڑ نال نہیں ہوندا ظاہرا- سو ایس انترے دا ظاہر پچھلیاں چونہہ کنوں وکھرا اے- نہ ایہہ انترا مِٹھیائیاں دی ٹکر توں ٹُریا اے نہ جناوراں دی ٹکر تے مُکیا اے- پر گل جدوں مُکدی اے تے ہور ہو ویندی اے، پِچھلی مُکا کے اگیرے ویکھدی اے- مُکن نواں وِڈن بن ویندا اے- سو پنجواں انترا کافی دے سپتک دا پنچم وی اے- نیویں سُرمُکے، اُپرلے چِھڑے- پنچم ہُن آونے کھرج ول پیا ویہندا اے- پر پنجویں اگے پیش ہوون توں پہلاں چونہہ وِچ کھیڈی لڑائی بارے اِک گل ہور اے کرن گوچری- مٹھیائیاں دی لڑائی بُہتی تے قانون کچہری تے لیکھے جوکھے دی لڑائی اے- یا زبانی میہنا مندا اے یا پکڑ منگاون، دستک لاون فریادی ہوون- حد ایس لڑائی دی ڈر کے نسن اے یا منصوبیاں اُتے چوٹ چلاون- کُجھ ایہہ لڑائی اجوکے جلسے جلوساں سیاسی پکڑ دھکڑ تے بیانو بیانی والی وی جاپدی اے جیویں چوناں دی بہار ہووے- ایہہ شہر دا رنگ اے پر جنگل شہر دے وِچ ای اے- ہمیش وِچ ای ہا- جناور لڑائی سِدھی مار کھپاون والی اے- لڑائی اِکو اے رُوپ دو نیں -

کافی دی تال سُنو، تال دی ترنگ مانو، لُڈی پئی کھیڈیندی اے- لُڈی چھوہِراں دا ناچ اے- کافی دے بول ایہناں لُڈیاراں دا گاون اے- گاون وِچ رمزاں دی بُنتر ایویں ہے جیویں بُجھارتاں وِچ ہوندی اے- بُلھے شاہ ہوریں آپ چھوہِر تھی رلے نیں آپنے تے ساڈے ویلے دِیاں نمانِیاں چھوہِراں نال- شوہ وی ایہناں نمانِیاں دے نال ای اے- ایہناں دے اندر- ایہناں دی رلت ای شوہ اے سوئی ایہناں دی سار بنی اے تے لُڈی دے رُوپ وِچ پِڑیں آن مچی اے- پنجویں انترے وِچ چھوہِراں شوہ کنوں بُجھارت دی بُجھ منگی اے- ولدا آیا اے:

بُلھا شوہ ہُن کیا بتاوے جو دسے سو لڑدا

فقیر صاحب دی کتاب وِچ دَسے نہیں دِسے ہے- ساڈی صلاح اے زیر نوں زبر وی کر پڑھوں - زبراں دا زیر تے زیراں دا زبر تھیون ای تے رنگ ہویا کافی دا- ('' دِسے'' ہووے تاں جاپدا اے شوہ اِک پاسے تھی گیا اے ساری گل توں، ہتھل ہو کے- بھئی ہُن میں کیہ دَساں ایتھے جو اے اوہ لڑدا اے پیا- ہتھل تے ہوونا ای ہویا شوہ نے اوہدے ''بتاوے'' دا جوڑ جو نہیں رہیا '' دِسّے نال-)

بتاوے دا جوڑ بندا اے دَسّے نال- دَسن ہوندا اے درساون- زبانیں آکھن (بتاون) وی تے اکھیں وِکھاون وی- شوہ ہُن کیا بتاوے- زبانی کیہ آکھ سُناوے- اکھیں جو پیا ویکھیندا اے- جیہڑی نمانی ہستی نوں وِکھاون لئی ساہمنے کریندا اے اوہ لڑدی اے پئی ڈاڈھے نال- '' دِسّے'' وِچوں وی ایہو گل نِکلدی اے جے شوہ نوں اِک پاسے نہ کرو ہتھل کر کے- جانے جو دِسدا پیا اوہ اوہدا ای وکھایا اے، اوہنوں بتاون دی کیہ لوڑ اے-

ایہو بُجھ اے بجھارت دی-

جو دسے سو لڑدا وِچ '' لڑدا '' چُبھدا وی ہووے متے، وڈھدا، ڈنگ مریندا- شوہ ہُن کیا بتاوے- جو اوس بتاونا (دسنا) اے اوہ ڈاڈھیاں جروانیاں نوں لڑنا ای اے- ایہہ وی ہے جو دسن(بتاون) والا آپ ای تے پیا لڑدا اے نمانا تھی کے- ایہہ لڑائی شوہ دا آپنا درس ای تے ہے- ہور کیہ بتاوے اوہ-

بتاوے اُتے جے پیش ہووے تاں اوہدا مطلب '' بُجھاوے'' ہوسی (بُجھارت نوں نہیں بھا نوں -) (جے زیر زبر تھی سکدی اے تے زبر پیش وی تھی سکدی اے جے اوس تے دستک لگ ونجے- اُنج وی کافی وِچ زیراں زبراں دے پیش تاں پئیاں ای ہوئیاں نیں -)

بُلھا شوہ ہُن کیا بُتاوے

شوہ کیویں بُجھاوے، کیوں بُجھاوے، آپے ای تے لائی اے- '' لڑدا '' حساب سِر پُورا پیا آوندا وی ہو سکدا اے- جیویں تھیندی اے پئی اوہ شوہ دے کیتے لیکھے سِر پُوری اے:

جو دَسے سو لڑدا

شوہ متے کِیا(کیتا) تے نہیں پیا بتاوندا- ڈاڈھیاں نوں اوہناں دا کیتا اوہناں دیاں کرماں دا سِٹہ تے نہیں پیا دسیندا؟ جو دسیندا اے اوہ اوہناں دے ''کیئے'' نال لڑدا اے، پورا مِچدا اے-

شوہ دے ولدے توں سہی تھیندا اے جو بُجھارت آپ ای آپنی بُجھ اے- نمانِیاں سیانِیاں متے جاندِیاں نیں ایہہ گل- لُڈی دی تال پئی دسیندی اے-

اگلیاں دو سطراں وِچ وی اِک رنگ پئیاں کھیڈیندیاں نیں کُڑیاں - اوہ ہردَیاں مرن ہاکیاں جروانیاں دا رُوپ بنا کے آکھدِیاں نیں: ویکھو جی، کیڈی بد نظمی اے، کیسا انحطاط دا دور آگیا اے:

لت بلتی گت بِگتی کوئی نہیں ہتھ پھڑدا

ویکھو کیہی قیامت آئی آیا خر دَجال

'' کوئی نہیں ہتھ پھڑدا '' دا سِدھا مطلب تے ہے کوئی ایہناں نوں روکن والا نہیں سانوں لڑدیاں نوں - پر ایہہ وی متے اکھیندے ہوون جروانے ویکھو جی کوئی اصول ہوندے نیں لڑائی دے وی کوئی قواعد و ضوابط- کوئی روایات- پہلوان جدوں میدان وِچ اُتردے نیں تے پہلاں ہتھ پھڑدے نیں اِک دُوجے دا- دست پنجا- (دست پنجے وِچ ای ماڑے دا ہتھ لاہ دیندے نیں تگڑے کئیں واریں -) اسیں ہتھ پئے اگے کریندے ہاں - ایہہ اگوں لت بلتی پئے ہوندے نیں - گت بگتی، بے اصولی ای بے اصولی اے- کوئی خاندانی شرفا جیہناں نوں آپنی تے دُوجیاں دی عزت دا خیال ہووے ایہہ لڑائی کیویں لڑن- کیونکر- ہتھ پھڑن آسرا دیون وی ہوندا اے، مدد کرن- ویکھو نا جی ایہہ سانوں جو وی سمجھن آخر اسیں ایہناں دے مالک ساں (ہاں تے ہُن وی بھاویں ایہہ نہ منن) کوئی نیکی وی تے کیتی ہوسی اساں ایہناں نال کدے- ہُن ساڈا ہتھ وی کوئی نہیں پھڑدا- قیامت دے آثار نیں - خرِ دجال سمجھو آیا کہ آیا-

جدوں نمانے جُڑکے ڈاڈھیاں دی ڈاڈھ نوں ٹھلن اُتھلن تے آ ویندے نیں تاں گلاں ایسے رنگ ہوندیاں نیں - پر قیامت انھیر نہیں، بے گتی نہیں - قیامت تے وار دی ورتن اے- قیامت تے کِیا بتاون اے شوہ دا- کیتے دے نیاں دی گھڑی- قیامت دِیاں نشانیاں وِچوں دجال دا آون وی اے- اوہ کھوتے اُتے سوار آوسی تے انیاں دا اخیر کر ویکھسی- اخیرلے مغل باتشاہ جہاندار شاہ جیہے دجال رُوپ ای ہن- گُجھے دجال تے سارے ای حاکم ہوندے آئے نیں - پر اِک گل اے- دجال تے آیا سو آیا، کھوتا اوہدا پہلوں آن کھلوتا اے فارسی خر بن کے- سو پِچھلیاں چونہہ انتریاں وانگ ایتھے وی جناور حاضری تے پُوری ہو گئی- ایہہ خر اے گدوں نہیں جیہدی گلھ لال ہوئی اے لگڑ نوں ڈھیندا ویکھ کے پہلے انترے وِچ- ایہہ خر ایتھے پھکڑی لوان آیا اے فارسی وان دجالاں دی- دجال جس ظلم دی اخیر کرنی اے ہے ہاسوہینا ای- اوہدی اکھ وی ہِکو اے- جد جروانیاں دا اڈنبر لہہ جاندا اے تاں اٹھ اٹھ اکھاں والے اِک اکھے تھی دسیندے نیں جو اوہ ہن- آپنے لوبھ توں بِنا تے اوہ کُجھ ویکھن جوگے ہوندے ای نہیں - اُنج لوکاں نوں پئے آکھدے نیں جو اسیں سبھ نوں ہِکا اکھ نال ویکھنے ہاں - دجال سچ نوں لُکاون والا اے فریبی- پر جد کُوڑ دا پڑدہ لہہ ونجے تاں پڑدہ گُھتن والے آپ آپنا مخول بن ویندے نیں - ناں اوہناں دے دجال ہار بھاویں عربی فارسی رہن بھاویں انگریزی تھی ونجن- دجال کوئی اِک ہستی دا ناں نہیں - ایہہ رمز اے ورتن ویہار دی- ایہہ ورتن ویہار خلقت دی کرنی نوں جیون دِیاں اصلی لوڑاں ولوں ہٹا کے حرص وِچ کھپا دیندا اے- کرنی والیاں کولوں کُل نوں رجاون دا آہر چُھڈا کے کُجھ نوں رِجھاون دے آہرے لاوندا اے اوہناں نوں –

کافی اک نِکا جیہا ناچ رنگ اے- ایہہ اٹھارھویں صدی وِچ لگے وڈیرے وار رنگ دی نقل اے کُڑیاں دی جوڑ کھیڈی- واہکاں راہکاں اُتے ہالہ خور مغل شاہی دا بھار تے چروکنا ہا- اورنگزیب دے اخیرلے ویلے تائیں ایس بھار دی اخیر تھی گئی اے- ایہہ جرنوں باہرا تھی گیا اے- سو ایہنوں لاہ سِروں بھوئیں مارن دا حیلہ کیتا اے ہِین میلیاں تے میل وِہونیاں - چھاہ چھپ کے لڑِیاں نیں ایہناں دِیاں نِکیاں نِکیاں ڈھانِیاں پہلوں - پر آپنے سِرڑ نال ایہناں آپنی وِت ودھائی اے تے باتشاہی ویہار دے پیر اُکھڑدے گئے نیں - ایہہ گل باتشاہی دے پرانے اجوکے لاگی وارکار نہیں گِندے جدوں اوہ ''سلطنتِ مغلیہ کے زوال کے اسباب'' کھوجن بیٹھدے نیں - ایہہ کھوج چروکنی پئی تھیندی اے تے تھیندی رہوے شالا- پر لاگی وارکاراں نوں ایہہ سار نہیں کدے ہوونی جو سلطنتاں دی چڑھت بندیائی دا زوال ہوندا اے تے سلطنتاں دا زوال بندیائی دی چڑھت-

پر کافی دا رمز رنگ نِری نمانیاں دی چڑھت تے جروانیاں دی تِھڑک وکھاون تے نہیں مُکدا- ایہہ رمز رنگ نمانیاں نوں آکھدا اے جو آپنا کیتا پڑچولو وی تے- اوہ نہ ہووے متاں تُساں جیہناں کوں ڈھاون اُٹھے او آپ اوہناں جیہے ہو مُکو چھیکڑے- مٹھیائیاں مہنگیاں ہوون توڑے سستیاں ہن تے مٹھیائیاں - جناور مریلے ہوون توڑے مریجنے ہن تاں جناور- رعیتاں تے حاکم کامے تے مالک اِکو لڑی دے دو سِرے نیں - ایہہ لڑی بنھی اے حرص نے حرص لئی- حرص پُگدی اے دھرو دھگان راہیں - ایہہ حرص ایہہ دھرو دھگان حاکماں دے روگ نیں پر رعیتاں کامیاں دے رُوح وی ایہناں روگاں دے پرچھاویں وِچ ای رہندے نیں - کافی اندر نمانیاں دی آکھنی وِچ پرانی حاکم بولی دے بول سُنیوندے نیں توڑے نقل رنگ وِچ ای:

برفی نوں کہے دال چنے دی توں ہیں میری باندی

حرص دھرو دھگان والیاں روگاں توں خلق دا روح تاں ای چُھٹ کے نرویا تھیونا ہے جے مالک کامے تے حاکم رعیت والی لڑی اصلوں ترُٹ ونجے- رعیتاں اُٹھیاں تے نیں پر جے اوہ نِرا پِچھلیاں حاکماں نوں لاہ کے آپ اوہناں دِیاں گدِیاں تے چڑھ بیٹھن، ویہار دی کڑاہی وِچوں پِچھلیاں دا لُچ کڈھ کے آپنا تلن بہہ جاون تاں اوہناں دا اُٹھن کِس کاری- اُٹھن تاں ای لیکھے لگنا اے، '' لڑنا '' اے جاں رعیتاں کامے حاکماں مالکاں نوں اُتھلدیاں آپنا رعیتاں کامیاں والا آپا وی اُتھلن چا- اٹھارھویں صدی جیویں اُنھویں ول ودھدی اے پئی کافی وِچ چِتائی پرچول دی لوڑ وی ودھدی اے پئی-