فرید بھنڈار

ترَے منزلاں گھر ساڈے دیاں

ہیٹھاں سرد خانہ

دُھر اُپر برساتی

تاکی اگے بہہ برساتی تکو حویلی اپنی لنگر خانہ

پورا محلہ اپنا،

 دُور محلہ باہرلا دِسنا خانگاہ شریف ساہمنے

کچے گھر پر لِمبے پوچے

سوھتیاں گلیاں،

باہرلے محلیوں ای مائی جیواں گھر ساڈے بھانڈے مانجن آوندی آہی

کھنڈ وال تے دُدھ مونہہ متھا

ہتھ گل وَینے

 مہندی لا آونی

''اج ویاہ ای میرا

ڈھو لکی نہیوں سُنی؟'' مینوں دسنا،

باہرلے محلیوں ای نِکوّ ماشکی آوندا ہا

پانی حماماں ساڈیاں اندر ترے واریں دن وچ بھرنا

پوڑی چڑھ چڑھ کے،

لنگر ویلے باہر حویلیوں

جھنڈے شریف آلے بوڑھ ہیٹھوں اوس واج پرانی لاونی

''کوئی درویش مسافر روٹی لے جاؤ''

ایہہ درویش مسافر کون ہوندے نیں نِکّو؟ میں اکواریں پُچھیا

''پانی بَھر درویش اسیں ہاں مَشک مسافر-''

باہرلے محلے ای بیگو کھوجی رہندی آہی

اُچیّ بھاری

ٹُردی نوں ساہ چڑھ ویندا ہا

گھر خانگاہ شریف ساہمنے،

ساڈیاں گھراں وچوں جدوں بیبیاں سلام کرن لئی جانا

جُمعرات دی رات تے بیگو بوہا لاہونا

ساہ چڑھیا اُتے چٹی چادر

ہرے پِیر دی کچی ڈھیری بیبیاں کولوں دِیوا اوس دھراونا

''ایہہ اگلیاں ویلیاں دے آئے بیٹھے نیں

شہر تدوں ایہہ ناہا''

وت پکیاں خانگاہاں سجادیاں والیاں

ہر واریں گِن کے سلام کراونا دُعا منگوانی

تھال چ پیڑے دِینے دُدھ دہِیں والے دی ہٹیوں آ جانے

بیبیاں چکھنے،

اِکدو اپنے گھر لئی رکھ کے

کھڑے کھلوتیاں بیگو تبرک کر کھانے

گھر والا اوہدا شابُھو کھوجا

نال بزاریں ہٹّی وڈّی

آٹا دانہ چاؤل گھیو گُڑ دالاں

وت وی خبرے کیوں رہندے سن باہرلے محلے

کچے گھر وچ دوئے،

خانگاہ شریف دی کُنجی کر کے خبرے-

باہرلے محلیوں اگے تکو

چُوڑھ پنڈورا

گھر کچے پر ٹُٹے بَھجے

گھٹ کَھلے تے بُہتا بیٹھے

کُوڑا چِکڑ گلیاں،

سارے شہر نوں سوھتن والے اپنیاں گلیاں چھڈ دیندے آہے اوویں

آہندے ہوسن گند تے کم اے دِن رات دا نال ای رہنائے،

متاں سوچیا ہونائے

گند جیہناں دا ہوندا اے اساں ہونجھ ای دینے آں

ساڈا گند کیہا؟

ایہہ وی خیال متاں چھوہ لنگھدا ہووے نیں

اساں جہان دا کُوڑا کڈھینے آں

ساڈا وی آ کڈھے نا کوئی -

چوڑھ پنڈوریوں رادھی آونا

جدوں دی ہوش اے مینوں اوہا کوٹھے لاہوندی آہی ساڈے

پتلی لمی شاہ کالی

میلی سُتھن قمیض تے چُنی گل بدھی کدے لک ولھیٹی

دھیاں پُتر جوان سن ایسے کم کار تے

آپ کُڑی اوہ آہی

کوئی گل کموں ہٹویں ہوئی نہیں تے رادھی جھاڑو چھڈیا نہیں

عجب موج وچ نچ پونا

تے عجب انوکھے سُر وچ گاون گاونا

آپ جوڑیندی آہی خبرے اوسے ویلے -

چُوڑھ پنڈوریوں اگے گول سڑک پئی دِسنی

پورے شہر دوالے بھوندی

انارکلی وی جاندی آہی

(لہور والی نہیں، نویں پُرانی)

گرجا باغ ہا نال سکول ہا کُڑیاں دا

دیسی ولائتی میماں اوتھے پڑھاؤندیاں آہیاں

وڈا تلاء وی نال ای ہا

وچ باراں دری آہی شیر سنگھ مہاراجے دی

بیڑی بہہ کے سیل کرن اوتھے جانا لوکاں

باراں دری توں چھال مارن دی دُھم وی آہی کئیاں جواناں دی

لام لگی سبھ بھرتی ہو گئے

ہیٹھ گلی چوں نِمی نِمی کوئی وجنی ڈھولکی

''تینوں بصرہ سہایا

ساڈا رُوح گھبرایا

تینوں ترس نہ آیا

رہی جاندے نوں موڑ

ڈھول میرا

بِیبا وے گھر پکھّی دی لوڑ

ڈھول میرا''-

گول سڑک توں پار سکول نظر آوندا ہا ساڈا چار جماتا

نال پال دی پال لُہارے کارخانے

ہور پریرے ویکھو

مدُھو واہنا چھپڑ پُرانا وڈا

جھیل آکھ لؤ ماڑی موٹی اُلّی تان کے سُتّی

پِچھے ٹِبّہ گھون مون

برساتی تاکی بہہ ویکھیاں ٹِبیوں اگے نظر نہ آہی جاندی

کارخانیاں وچوں وڈا ولئیے لُہار دا کارخانہ ہا

کُھلا اُچا ہال تے باہر مدان موکلا

وچ مدانے بھٹھی آہی وڈی

کن سن خبر پونہچنی ساڈی جماتے

بھٹھی کُھلن لگی جے بیؤ

کھِسک جماتوں اسیں مدانے جا کھلونا

ولیئے بھٹھی کھول کے پگھریا لوہا سچیاں چ پاؤنا

لوہے دا اگ پانی بن وگنا

سچیاں وچ وڑ سچیاں ورگا ہو جانا

عجب رنگ ہا

دِل کرنا کولوں ہور ویکھئے

''پرے پرے اوئے بَلّی” واج لہار دا آونا

اُچا بھارا جنا ہا ولیا

ڈِھڈ وی وڈا

ہتھ ذرا ذرا کنبدے آہے

اکھاں لال پر ادھیاں کُھلیاں

ڈِیک جاندا ہا سُنیائے بوتل اِک روز دی

ٹوکے ویلنے بندے آہے ہل پھالے پھل چھوی کُہاڑی

بھرا گام ولئیے دا نِکا اندر ہال خراداں اُتے

چِھیٹکا، سِر تے چِیر فیشنی

پِیندا پیاندا گھٹ ودھ ہا پر رکھدا ہا روزے پُورے

شامیں ٹائی کوٹ انارکلی اوس جانا

جھُوری رنگڑ دے ٹانگے چڑھ کے

اپنے ناں دے اشتہار وی کدیں لوانے

'صدر انجمن مغلاں لہاراں راجاں و ترکھاناں بٹالہ

اعلانِ عام:

پیشہ ہماری ذات نہیں ہے

ہم چُغتائی مغل ہیں

اپنے قبیلے کے سردار ظہیرالدین شہنشاہ بابر

کے ہمراہ ہم ہندوستان میں آئے ہیں

ہم نے تاج محل اور لال قلعے تعمیر کئے

ہم نے لیس کئے سب توپوں زرہ بکتروں

تیروں اور شمشیروں سے لشکر

ہم عالمگیری تخت کے پائے ہیں‘

میں پھوجے راج نوں پُچھیا

تُسیں مُغل او بابا؟

ہسیا ـ''تیسی کانڈی مُغل ہور، مِل مُغل ہور،

ہاں جُمعہ مسیتے کٹھّا اے'' 

جُھوری ٹانگے والے نوں ٹھرک ہا زور کرن دا

دھوتی ٹُنگ ٹُنگ تیل ملائیاں پِنیاں پَٹاں دِیاں گُلیاں

پِھرا کے ویہندا ہا،

گھوڑی نوں ہتھ پھریندا

اپنے ڈَولے وی نالے ٹوہندا ہا،

اکدن میں سکولوں آواں پیا

گام جُھوری دے ٹانگیوں لتھا

دوہاں پنجہ کیتا

اواگھت ای جھُوری سڑک تے چِت ڈَھے گیا،

دھرمے مَلّوُ والئیے نال تے سُندر خلیفے کابلئیے نال اُٹھن بہن ہا جھُوری دا،

پر مینوں لگا گُجھا داء کوئی گام لُہار کول آہا

جُھوری دی فلک نوں خبر نہ آہی اوہدی،

شک جیہا وی رہیا مینوں متے جان کے ہریا ہووے-

ولئیے لُہار دے کارخانے دے باہر سڑک تے

ڈھیر پئے ہونے لوہے دیاں چَھلیاں دے

چَھلّے منارے آکھو اوہناں نوں چِٹے چِلکنے

چکری پَوڑیاں جِویں پُرانیاں بُرجاں دِیاں،

اساں بھٹھی ویکھ سکول پرتنا

چَھلّے منارے بستیاں وچ بھر لینے

دھنو نوں دینے

اوس جوڑ کے پلنگ بناؤنے

اُتے ووہٹی لاڑے سوانے،

ناں حاضری اوہدا دھنیش بولیندا ہا

پر سارے سکول وچ دَھنو پلنگ سدیندا ہا

مُنڈا کُوچ گراں دا،

کمہیار بزار دے اُرلے سِرے تے کُوچ گراں دے گھر آہے

رنگ لاکھے تے اکھیں سُوہیاں

پگّاں رتیاں وٹدار تے چُوڑی دار گُھٹّنے،

کمہیاراں دی رہی کھہی مِٹی

کُوچ گرنیاں مَل کے کُولی آنڈے ورگی کر دینی

اوہدیاں اوہناں بازیاں گھڑنیاں

نِکّی جیہی بھٹھی وچ بازیاں پکنیاں

نِکیاں نِکیاں کُوچیاں نال اُتے رنگ پِھرنے

نک مُونہہ مُچھاں، مرداں دِیاں رجپُوتی پگّاں، اپنیاں ورگیاں

بُڈھیاں دے چولے گھگھرے رانگلے اپنے ورگے

نتھاں جھانجھراں چُوڑے ٹِکّے پوانے

سِر تے ترے ترے گھڑے رنگیِل چوانے،

سڑک تے سُکنے دھریاں بازیاں اساں کھلو کے تکنیاں-

بولی آپو وچ ہور ای کوئی بولیندے آہے

ساڈے نال پنجابی بولدا دھنوُ وچ وچ عجب انوکھا بول کوئی جڑ جاندا ہا

مزا اوہدا سانوں آندا ہا-

سڑکے پاسے ساڈا بُوہا تیجی جمات دا کُھلا رہنا

ایتھوں ای اساں چُپ چُپیِتے بُرج منارے بستے بھر کے آ بہنا

ماسٹر ساڈا یوسف کاشمیری ہا گورا سُوہا بھریا بھریا ککّی مُچھ تلواری

سُنیائے زور وی کردا ہا

شعر فارسی لِکھ دِیوان بنایا ہا اوہنے،

خط کاتبی

غزلاں دُوالے پھُل بُوٹے رنگدار صراحیاں

آپے واہیاں،

اکواریں میں پُچھیا، کُوچ گر دا مطلب کیہ اے ماسٹر جی؟

“کُوزہ گر

ایہہ لفظ ہے فارسی اصلی

صحیح ادا نہیں کر سکدے

ایہو کم اے ایہناں دا

کُوزہ گری دی استطاعت کوئی نہیں

کھڈونے گھڑدے نیں-''

میں گھر آ درگاہ دے مُنشی صُوفی نُورالحق انوار نوں پُچھیا

“کُوچہ گرد نیں” اوہنے دسیا

گلیاں وچ پِھردے نیں کھڈونے ویچدے

لفظ وگڑ جاندے نیں اکژ

عاماں دیاں زُباناں اندر،''

دَھنوُ مینوں سمجھایا “یارا کُوچ بُرچھ ہے ہمرا، تاکا نہیں توں؟''

ماسٹر یوسف کاشمیری نے نیِویں ہیکے

آئے گئے نوں اپنا کلام سناونا

مُنڈے گلیّں لگ پوندے ہن

اِکدن گلاں زور گھنا ای پھڑ گیئاں

ٹھپ دِیوان اوہ نکلیا باہر

چھمک درختوں تروڑ لیایا

وڑدیاں سار ای دھنوُ نُوں اوہنے کنوں چھِک اُٹھایا

ہتھاں تے چھمکاں کَس کَس دھریاں

ہتھ پاٹ گئے کُھنگیاں لگ کے

دھنوُ روندا نکل گیا

یوسف مُڑ دیوان کھولیا

جَھٹ سارا ای ہویا ہونائے

روندے دھنوُ نوں لے کے ولیا لُہار نہ آ گیا

''اوئے آہ کیہ کیتائی ماسٹرا''

''گلاں کردا سی ایہہ''

''گلاں تے توں وی کرنائیں

تیرے ہتھ نہ پاڑاں گورے مکّھن مارے مَیں، ہَیں؟''

رنگ یُوسف دا لال ودھیرے ہو گیا

مُچھاں کنبیاں

''تہاڈا عزیز اے مِستری صاحب مینوں خبر نہیں سی''

آہو، خبر ہوندی تاں ایہنوں چھڈ کے ہور کسے دے ہتھ پاڑدوں

پڑھ کے گوایا ای ماسٹرا

اوئے بال تے سانجھے ہوندے نی

ایہہ تے اساں ان پڑھاں وی پڑھیا ہویائے

تینوں کسے کتاب نہ دسیا،

بہہ پڑھ پُتر دھنوُ

ملّھم لائی اے

لوہے دی چِھٹ پے جائے تے لاونے آں

خیر سلّا ای تینوں –''

اُلّی چادر ہیٹھوں کِتوں کدِیں

مدّھوُ واہنے دا پانی میں برساتیوں لشکدا تکنا

دل ہمیشہ کرنا کدیں ایہہ سُک جاوے نہ چھپڑ

ٹبہ گھونا چُکیا جاوے

ہور پتہ نہیں اگے کیہ کُجھ نظریں آوے-

مدّھوُ واہنے دا ناں گھراں وچ نِند پِھٹک لئی آوندا ہا

بالاں چِکڑ کر دینا کِتے

وڈیاں آکھنا ''کیہ تُسیں مدّھُو واہنا بنایا ہویائے''

گلی بزاریں لنگھدے جاندے

اِکدوجے نوں تھلّے لاون لئی عام آکھدے آہے لوکیں

''بندہ ایں کہ مدّھُو واہنا''

ہیڈ ٹیچر ساڈے فتح علی شاہ آہندے ہوندے سن

''ایس تیسری جماعت سکول نوں مدّھُو واہنا کر چھڈیا اے-'' 

میں اِک واریں رادھی نوں برساتی بیٹھیاں

 وڈا بن کے آکھیا

''رادھی کدیں برساتی صاف وی کر چھڈیا کر

مدّھُوواہنا بنیا ہویائے''

جھاڑو سٹ اوہ نچن لگ پئی:

''شہر وٹالیوں باہر کوئی چھپڑ

مدّھُوواہنا ناں

نیڑے تیڑے کوئی ہیڑ نہ ویڑھا

نہ کوئی بُرج سراں

نہ کوئی اوتھے پَت نہ پَتیّ

نہ کوئی پیو نہ ماں''

پھیر کول ہو بھیت نال آہندی اے

''مدّھُو واہنا شہت شراب دی نہر ای جیہڑی

توڑ بہشتیں مِلنی او،

کوئی ویلا ہا

ورھے دے ورھے اوہ رات اِک آونی

کالی شاہ کُڑی اِک ننگی

پتلی لمّی

 ٹِبیوں لہنی کالے وال کھلاری

سجّے ہتھ نال مدّھُو واہنیوں پانی جھولنا

کھبّی چُلی وچ پا پیانا

تَن مَن چھڈ چھڈا جو پِیوے

ساری عمر مُونہہ مِٹھا تِھیوے

نشہ کدے نہ لہنا،

اِکواریں کوئی آیا

کُڑی نے لپ چُوایا

آکھے ہور دے

کُڑی نے مُونہہ بُھوایا

آکھیوس دینی اے کہ نہیں؟

بُکّاں بھر بھر کُڑی پیائیاں

آپھر کے گھر آیا

ساری عمر مُونہہ کوڑا بکبکا

جو کھاوے سو زہر

بِئیر وِسکیاں ٹبّاں دے ٹَب

ہر دم ٹوٹ دا قہر

جا ولیت علاج کرائے

جیہا گیا تیہا آئے”

''رادھی کُڑی اوہ توہیوں تے نہیں سَیں؟''

ہس کے میں ٹِچکر کیتی کہانی اوہدی تے

''میرے ہتھ دا پی لیسیں توں؟''

''آہو لیا، بانہہ کر تاکی چوں لمّی” میں چھیڑیا

گُت کھول اِک دم اوہ اُلری

میریاں بُلاں تے جیبھ مَلی تے ہسدی نچدی نکل گئی

مِٹھی جیہی خشبوئی جامنُو سِر توں پیراں تائیں گُھل گئی

نہ تاکی نہ کوئی برساتی

نہ حویلی لنگر خانہ

نہ محلہ اپنا باہرلا

سڑک سکول نہ کوئی کرخانہ

اندر باہر مدّھُو واہنے دا پانی

چادر لاہ پُرانی چڑھیائے-

رادھی پرتی گُت بنھیندی

''دسیِں نہ !

کَپ چھوڑیسن جیبھ میری

بُل تیرے وی وڈھ دیسن ای

دسیِں نہ-”ٹُر گئی جھاڑو پھڑ کے-

تُھک وچ جراثیم وی ہوندے نیں

ایہدے ہور وی زہری ہوسن

اُبت جیہا آیا مینوں

صابن نال میں اُٹھ مُونہہ مانجیا

لمیاں کروُلِیاں کِیتیاں

مساں تسلی ہوئی مر کے-

رَڑک جدوں وی پینی

لہر جیہی اک نال ای لہنی

سن سنتالی لہور آن کے چِراں پِچھوں مینوں پتہ کتاباں وچوں لگّا

مَدّھُو واہنے دا مطلب شہت شراب دی نہر ای ہوندائے-